“Architecture is the learned game, correct and magnificent, of forms assembled in the light,” ലെ കോർബുസിയറിന്റെ വാക്കുകൾ പോലെ, ശങ്കർ കണഡെയും നവ്നാഥ് കണഡെയും ചേർന്ന് തീർത്ത ശില്പലോകം പ്രകാശത്തോടും മൗനത്തോടും നടത്തുന്ന കാവ്യാത്മക സംവാദമാണ്. അവരുടെ കെട്ടിടങ്ങൾ കാണപ്പെടാനല്ല, അനുഭവിക്കപ്പെടാനാണ്; പ്രകൃതിയോട് ചേർന്ന് മനുഷ്യൻ നിലകൊള്ളുന്ന ഒരു അന്തരീക്ഷം അതിലുണ്ട്. സങ്കേതങ്ങൾ ഭാഷയായപ്പോൾ ഭിത്തികൾ കുറിപ്പുകളാകുന്നു, പ്രകാശം പ്രതീക്ഷയായ് ചിരിക്കുന്നു. Keremane-യെ പോലുള്ള ശില്പികൾ ഗ്രാമീണ ഭൗമികയിൽ നിന്നുള്ള ഭാവഗതിയെ ചലിപ്പിക്കുന്നു, ഓരോ നിലയിലും സത്യസന്ധതയുടെ ശബ്ദം പതിയുന്നു. ജീവിതവും ശില്പവുമൊന്നാകുന്ന ഈ യാത്രയെ ദൃശ്യഭാഷയിലൂടെ പകർത്തുന്ന ‘Kanade’ എന്ന ഡോക്യുമെന്ററി ഒരു ജീവചരിത്രം പോലെ നമ്മൾ ദർശിക്കുന്നു.
ഇന്ത്യയിലെ ആധുനിക ശില്പകലയുടെ ചരിത്രരേഖകളിൽ എത്രയോ പേരുകൾ ജനപ്രിയമാണ്. പക്ഷേ, പ്രശസ്തി നിറഞ്ഞ ആ നാമങ്ങളുടെ മറവിൽ, തങ്ങളുടെ ശൈലി കൊണ്ടും ജീവിതചിന്ത കൊണ്ടും കാലഘട്ടത്തെ സ്വാധീനിച്ച സഹോദരങ്ങളാണ് ശങ്കർ കണഡെയും നവ്നാഥ് കണഡെയും. അവരുടെ ജീവിതത്തെയും വർക്കുകളെയും ഹ്രസ്വമായി പരിചയപ്പെടുത്താൻ നിർമ്മിക്കപ്പെട്ട ഡോക്യുമെന്ററിയാണ് ‘Kanade’. ഒരു ശില്പരൂപത്തിൽ പതിഞ്ഞ ആത്മാന്വേഷണ യാത്രയായി ചുരുക്കത്തിൽ ഈ ഡോക്യുമെന്ററിയെ മനസ്സിലാക്കാം.
സാമൂഹികവും പരിസ്ഥിതിയുമായി ഒത്തുനിൽക്കുന്ന ശില്പശാസ്ത്രം, ഇന്ന് വലിയ വേദികളിൽ പ്രസംഗങ്ങൾക്കുവേണ്ടി ഉപയോഗിക്കപ്പെടുമ്പോഴും, കണഡെ സഹോദരങ്ങൾ അതേ മനോഭാവത്തിൽ പൂർണ്ണമായി ജീവിച്ചു. അതാണ് അവരുടെ പ്രധാന വ്യത്യാസമെന്ന് ഡോക്യുമെന്ററി പറയുന്നു.
“ഒരു ശില്പിയെ അറിയാൻ അവരുടെ കെട്ടിടങ്ങൾ /നിർമ്മിതികൾ കാണുക മാത്രം മതിയല്ലേ?”എന്ന ചോദ്യത്തിലാണ് ചിത്രത്തിന്റെ പ്രമേയം അന്തർലീനമായി കിടക്കുന്നത്. കണഡെ സഹോദരങ്ങളുടെ ജീവിതം സങ്കീർണതകളില്ലാത്ത, പക്ഷേ ആഴമുള്ള ഒരു പാതയായിരുന്നു. അവരുടെ കെട്ടിടങ്ങൾ പോലെ തന്നെ, ജീവിതവും ലളിതമായിരുന്നു. അത് വലിയ സങ്കല്പങ്ങളോ ആശകളോ ഒന്നും ഇല്ലാത്തതുമായിരുന്നു. ‘Kanade’ എന്ന ചിത്രം, ഈ ലളിതത്വത്തെ ദൃശ്യഭാഷയിലൂടെ ആവിഷ്കരിക്കുന്നു. പ്രകൃതിദൃശ്യങ്ങൾ, പഴയ രേഖകൾ, ശാന്തമായ ശബ്ദമാധ്യമങ്ങൾ എന്നിവ ചേർന്ന് ഒരാത്മീയശാന്തിയും ബോധവികാസവും സൃഷ്ടിക്കുന്നു. സാമൂഹികമായി ഉത്തരവാദിത്തമുള്ള കലയാണ് ശില്പകലയെന്ന് ഈ ദൃശ്യാവിഷ്കാരത്തിൽനിന്ന് മനസ്സിലാക്കാം.
കണഡെ സഹോദരങ്ങളുടെ നിർമാണങ്ങൾ ഒരു വ്യക്തിയുടെയോ അല്ലെങ്കിൽ സ്ഥാപനത്തിന്റെയോ അഭിമാന കെട്ടിടങ്ങളായിരുന്നില്ല. മറിച്ച്, സമൂഹത്തിന്റെ ഇടപെടലുകൾക്കും ആവശ്യമുള്ള സൗകര്യങ്ങൾക്കും രൂപം നൽകിയ കെട്ടിടങ്ങളായിരുന്നു. Keremane പോലുള്ള കലാകേന്ദ്രം, Jal Vayu Vihar പോലുള്ള പരിസ്ഥിതി സൗഹൃദമായ താമസസമൂഹം - ഇവ അവിടെയുള്ള ആളുകളുടെ ജീവിതം എളുപ്പമാക്കാൻ, ബന്ധങ്ങൾ പോഷിപ്പിക്കാൻ, ജീവിതം ലളിതമാക്കാൻ, പ്രകൃതിയോടുള്ള ബന്ധം നിലനിർത്താൻ ലക്ഷ്യമിട്ടവയാണെന്ന് ഒറ്റനോട്ടത്തിൽ നിന്ന് തന്നെ മനസ്സിലാക്കാം.
സാമൂഹികവും പരിസ്ഥിതിയുമായി ഒത്തുനിൽക്കുന്ന ശില്പശാസ്ത്രം, ഇന്ന് വലിയ വേദികളിൽ പ്രസംഗങ്ങൾക്കുവേണ്ടി ഉപയോഗിക്കപ്പെടുമ്പോഴും, കണഡെ സഹോദരങ്ങൾ അതേ മനോഭാവത്തിൽ പൂർണ്ണമായി ജീവിച്ചു. അതാണ് അവരുടെ പ്രധാന വ്യത്യാസമെന്ന് ഡോക്യുമെന്ററി പറയുന്നു. മുതലാളിത്ത ഘടനയുടെ അടിസ്ഥാനമായ പ്രോഫിറ്റ് സെൻട്രിക് കോണിൽ നിന്ന് വിട്ടുനിന്നത് കൊണ്ടാകാം കണഡെ സഹോദരന്മാരുടെ ജീവിതത്തിന്റെ പ്രസക്തി വ്യത്യസ്തമാവുന്നത്. അവർക്ക് ശില്പകല, ഒരു നിർമാണപ്രക്രിയ മാത്രമായിരുന്നില്ല. അതിലുപരി, ഒരു ജ്ഞാനസമ്പർക്കവേദിയുമായിരുന്നു. അവരുടെ അധ്യാപകജീവിതം, വിദ്യാർത്ഥികളിൽ നിന്നും അറിവ് ഏറ്റുവാങ്ങാനും പങ്കുവെക്കാനും ഒരുപോലെ പരിപക്വമായ സമീപനം പുലർത്തിയതായിരുന്നു. സിനിമയിൽ അവരുടെ പഴയ വിദ്യാർത്ഥികൾ സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തുന്ന വിധം, കണഡെ സഹോദരന്മാർ ഗുരുക്കളായി മാത്രം ജീവിച്ചവരല്ല, പ്രേരക ശക്തികളായി ജീവിച്ചിരുന്നവരാണ്.
ഒരുതരത്തിൽ ഈ സഹോദരന്മാരുടെ ശില്പസങ്കല്പം അനുസ്മരിപ്പിക്കുന്നത് ശില്പരൂപങ്ങളുടെ ചരിത്രത്തിലെ മറ്റ് ചില മഹത്വപൂർണമായ മാതൃകകളെ തന്നെയാണ്. അവരെ നേരിട്ട് അനുകരിക്കാതെ, പക്ഷേ തനത് സത്യസന്ധതയുടെ വഴിയിലൂടെയുള്ള ആദ്ധ്യാത്മികതകൊണ്ടാണ് ആ സമാനത പിറക്കുന്നത്.
Keremane കലയുടെയും പരമ്പരാഗത രീതിയുടെയും വക്താക്കളായിരുന്നു കണഡെ സഹോദരന്മാർ. അതിനാൽ തന്നെ അതിന് ആ പ്രദേശത്തിന്റെ ഭൗതികവും സംസ്കാരപരവുമായ ഘടകങ്ങൾ ഉൾക്കൊള്ളുന്ന രൂപം നൽകിയിരുന്നു. Jal Vayu Vihar, Bangalore നഗരത്തിന്റെ അന്തരീക്ഷത്തെ വായിച്ചാണ് രൂപകൽപ്പന ചെയ്തത്. ഹരിതപാദങ്ങൾ, വായു പ്രവാഹങ്ങൾ, പ്രകാശസാന്ദ്രത - എല്ലാം കണക്കിലെടുത്ത് കണഡെ സഹോദരന്മാർ ശില്പശാസ്ത്രത്തെ ഒരു “പ്രതിഭാസം” അല്ലാതെ ഒരു “പ്രത്യുത്പാദനശേഷിയുള്ള സംസ്കാരപരമായ ഇടപെടൽ” എന്ന നിലയിലാണ് സമീപിച്ചതെന്ന് ഈ രണ്ട് നിർമിതികളും ദ്യോതിപ്പിക്കുന്നുണ്ട്.
‘Kanade’ സഹോദരന്മാരുടെ ശൈലിയെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന വിധത്തിലാണ് ഡോക്യുമെൻററിയും തയ്യാറാക്കിയിരിക്കുന്നത്. സങ്കീർണമല്ലാത്ത കഥ പറയൽ, അനാവശ്യമായ ശബ്ദങ്ങൾ ഒഴിവാക്കൽ, ലളിതമായി അഭിപ്രായങ്ങൾ അവതരിപ്പിക്കൽ എന്നിവയെല്ലാം ഇതിൻെറ പ്രത്യേകതകളാണ്. ദൃശ്യശൈലിയിൽ പോലും ഈ “സത്യസന്ധത” നിലനിർത്തുന്നുണ്ട്. വ്യത്യസ്ത കാലഘട്ടങ്ങളിലെ ഭിന്നഭിന്ന ഫോട്ടോകൾ, രചനകൾ, സംവാദങ്ങൾ എന്നിവ ചേർന്ന് കണക്കിനപ്പുറമുള്ള ആത്മീയസാന്ദ്രത പങ്കുവെക്കുന്ന ഒരു മികച്ച ഡോക്യുമെന്ററിയെന്ന് പറയുന്നതിൽ തെറ്റില്ലെന്ന് തോന്നുന്നു. ഇന്ന് നമ്മൾ കാണുന്ന ആധുനികത നഗരവികാസത്തിനൊപ്പം മനുഷ്യനെ അവൻ ജീവിക്കുന്ന സ്ഥലംപോലും അറിയാതെയാക്കുന്ന അകലം തന്നെയാണ്. കണഡെ സഹോദരന്മാർ അതിന്റെ മറുവശത്ത് നിന്നവരാണ്: “ഭവനങ്ങൾ ശാന്തരായ അധ്യാപകരാണ്” എന്ന വിശ്വാസത്തിലാണ് അവരുടെ നിർമാണങ്ങൾ ഇന്നും നിലനിൽക്കുന്നത്. പ്രകാശം എവിടെ നിന്നാണ് അകത്തേക്ക് വരേണ്ടത്, കുടുംബം എവിടെ കൂടിച്ചേരണം ശബ്ദം എവിടെയാണ് തളരേണ്ടത് എന്നീ ചിന്തകൾ ഉൾക്കൊണ്ടാണ് ഓരോ ഡിസൈനും. ജീവിതം എന്നത് അതിലെ നിസ്സാരങ്ങളിലൂടെയും സ്വാഭാവികതയിലൂടെയും നടക്കുന്നു എന്ന ബോധമാകും അതിന്റെ അടിസ്ഥാനം.
ഒരുതരത്തിൽ ഈ സഹോദരന്മാരുടെ ശില്പസങ്കല്പം അനുസ്മരിപ്പിക്കുന്നത് ശില്പരൂപങ്ങളുടെ ചരിത്രത്തിലെ മറ്റ് ചില മഹത്വപൂർണമായ മാതൃകകളെ തന്നെയാണ്. അവരെ നേരിട്ട് അനുകരിക്കാതെ, പക്ഷേ തനത് സത്യസന്ധതയുടെ വഴിയിലൂടെയുള്ള ആദ്ധ്യാത്മികതകൊണ്ടാണ് ആ സമാനത പിറക്കുന്നത്. കണഡെ സഹോദരന്മാരുടെ കെട്ടിടങ്ങൾ അന്താരാഷ്ട്ര പ്രശസ്തനായ ശില്പി കോൺസ്റ്റന്റിൻ ബ്രൻസുയിയുടെ കലകളെ ഓർമിപ്പിക്കുന്നുണ്ട്. ബ്രൻസുയിയുടെ ശില്പങ്ങളിൽ ലളിതത്വമാണ് മുഖ്യചർമ്മം, പക്ഷേ ആ ലളിതത്വം രൂപത്തിന്റെ ആഴങ്ങളിലേക്ക് കൊണ്ടുപോകുന്നതാണ്. അതുപോലെ തന്നെ, കണഡെ സഹോദരന്മാർ രൂപകൽപ്പന ചെയ്ത വീടുകളും കലാകേന്ദ്രങ്ങളും ആകൃതിശാസ്ത്രപരമായി സുതാര്യമായിരിക്കും, പക്ഷേ അതിന്റെ ഇടയിൽ കഴിയുന്നവർക്ക് അവ പ്രതിദിന ആനന്ദത്തിന്റെയും സമാധാനത്തിന്റെയും കേന്ദ്രങ്ങൾ ആവുകയാണ്. ബ്രൻസുയി പറഞ്ഞിരുന്നു, “സത്യസന്ധത ലളിതത്വത്തിൽ നിലനിൽക്കുന്നു.” കണഡെ സഹോദരന്മാരുടെ ജീവിതം തന്നെ അതിന്റെ ഉദാഹരണമാണ്.
അതുപോലെ, ജാപ്പനീസ് ശില്പിയായ ഐസമു നോഗുച്ചിയുടെയും കണഡെ സഹോദരന്മാരുടെയും ഇടയിൽ ദർശനപരമായ സമാനതയുള്ളതായി തോന്നുന്നു. നോഗുച്ചിയുടെ ശില്പങ്ങൾ പ്രകൃതിയുടെ ഭാഗമായിത്തന്നെ നിലകൊള്ളുന്നതാണ്, അതുപോലെ കണഡെ സഹോദരന്മാരുടെയും നിർമ്മിതികൾ പ്രകൃതിയിൽ നിന്ന് വേർപെടാത്തവയാണെന്നും ഈ ഡോക്യുമെന്ററി നമ്മെ ഓർമപ്പെടുത്തുന്നു. Jal Vayu Vihar പോലുള്ള ഹൗസിംഗ് സംരംഭങ്ങൾ, കാറ്റിനും വെളിച്ചത്തിനും നേരിട്ടുള്ള പ്രവേശനവഴികൾ തുറന്നുവെച്ച് പ്രകൃതിയോട് വേരൂന്നിയ ആശ്വാസപരമായ ജീവിതം ഒരുക്കുന്നതാണ്. നോഗുച്ചി പാറയും വെളിച്ചവും ഉപയോഗിച്ചൊരുക്കിയ പ്രകാശഭംഗിയുണ്ടാക്കുന്ന ശില്പങ്ങൾ പോലെ തന്നെ, കണഡെ സഹോദരന്മാരുടെ വീടുകൾ പ്രകാശത്തിന്റെയും സൗമ്യ വായുവിന്റെയും ഉൾച്ചേരലാണ്.
വലിയ സ്മാരകങ്ങൾ പണിയാതെ ചരിത്രത്തിലേക്ക് കടന്നുപോകാൻ കഴിയുമെന്ന് കാണിച്ചവരാണ് അവർ. അതിനാൽ തന്നെയാണ് അവരുടെ ശൈലി, സെൻസിറ്റീവായ സൗന്ദര്യബോധത്തിൽ നിന്നാണ് പിറക്കുന്നതെന്ന് പറയുന്നത്. ഒരു ശിൽപം (Sculpture) വലിപ്പത്തിൽ വലിയതായിരിക്കേണ്ടതില്ല, എന്നാൽ അതിന്റെ വിശകലനത്തിൽ വലിയതായിരിക്കണം. അതുപോലെ, കണഡെ സഹോദരന്മാരുടെ ആർക്കിടെക്ച്ചർ വലിപ്പത്തിൽ അല്ല, അതിന്റെ വിജ്ഞാനസാന്ദ്രതയിലാണ് ആകർഷണം മൂർത്തമാക്കുന്നത്. ശില്പം കാണുന്നവനിൽ ആന്തരികത ഉണർത്തുകയാണെങ്കിൽ അതിന് ജീവൻ ഉണ്ടെന്നാണ് പറയേണ്ടത്. ‘Kanade’ ഡോക്യുമെന്ററിയിലൂടെ അതു കാണാനാകും. അതുകൊണ്ടാണ് ശില്പവും ജീവിതവും ഒരുപോലെയാണ് എന്നതിന്റെ ഏറ്റവും പ്രത്യക്ഷ ഉദാഹരണങ്ങളായി കണഡെ സഹോദരങ്ങൾ മാറുന്നത്. ലോകത്ത് മുഴങ്ങിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന ശബ്ദശാന്തമായ പാരമ്പര്യം അവയിൽ പ്രതിഫലിക്കുന്നുണ്ട്.
കണഡെ സഹോദരന്മാരുടെ ജീവിതവും ശില്പകലയുമായി ഉള്ള ബന്ധവും കാണുമ്പോൾ, ജർമൻ ദാർശനികൻ Heidegger തന്റെ ‘Building, Dwelling, Thinking’ എന്ന പ്രബന്ധത്തിൽ അവതരിപ്പിച്ച ‘Dwelling’ എന്ന ആശയമാണ് എനിക്ക് ഓർമ്മ വന്നത്. പ്രകൃതിയോട് ചേർന്ന്, ഭൂമിയിൽ ഒരഭിനിവേശംകൊണ്ട് ‘താമസി’ക്കുക എന്നതാണ് Heidegger പറയുന്നത്, അതേ രീതിയിലാണ് കണഡെ സഹോദരന്മാർ അവരുടെ ഡിസൈൻ തത്വങ്ങൾ അതിജീവനം (Sustainability), പ്രകൃതിസൗഹൃദം (Eco-sensitivity), സാമൂഹിക ഉത്തരവാദിത്തം (Social Responsibility) എന്നിവയെ അടിസ്ഥാനമാക്കി വികസിപ്പിക്കുന്നത്. അവരുടെ വീടുകൾ, പ്രത്യേകിച്ച് Keremane, Jal Vayu Vihar പോലുള്ള കെട്ടിടങ്ങൾ ‘Design as life’ എന്ന ആശയത്തിന്റെ (Philosophy of architecture as lived practice) ആധാരമായിരിക്കുന്നു. ശില്പകലയെ ഒരു ‘Object’ അല്ല, മറിച്ച് ഒരു ‘Experience’ എന്ന നിലയിലാണ് അവർ സമീപിക്കുന്നത്. ഇത് കെട്ടിടങ്ങളെ കാണുന്നത് ഒരു ജീവിതഘടകമായി, അതിൽ താമസിക്കുന്നവരുടെ മനസ്സിനെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന ദർശനമായി രൂപപ്പെടുത്തുന്നു. കണഡെ സഹോദരന്മാരുടെ Minimalism, അതായത് ലളിതത്വത്തിലൂടെയുള്ള ആഴമാർന്ന ദൃശ്യവും ബൗദ്ധികവുമായ അനുഭവം, ഗാന്ധിയൻ ചിന്താഗതിക്കൊപ്പം പാരമ്പര്യമായ പാസീവ് ഡിസൈൻ (Passive Design) തത്വങ്ങളെയും മനസ്സിലേക്ക് കൊണ്ടുവരുന്നുണ്ട്.
“Enough is as good as a feast” എന്ന ഗാന്ധിയൻ പ്രബോധനം ഇവരുടെ വീടുകളിൽ ഉരുക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. അതിനാൽ തന്നെ ഇവരുടെ നിർമ്മിതികൾ കാഴ്ചവൽക്കരണ കച്ചവടത്തിൽ പെട്ട ശില്പകലയല്ല, സമൂഹത്തിൻറെ പ്രതിദിനജീവിതവുമായി ചേർന്ന് ഉയർന്നിട്ടുള്ള സാമൂഹിക സഹവാസത്തിന്റെ അടിത്തറയാണ്. Kanade എന്ന ഡോക്യുമെന്ററി ഈ അനുഭവം ദൃശ്യശൈലിയിലൂടെയും ഭാവുകത്വത്തിലൂടെയും ജീവിപ്പിക്കുന്നു. ശബ്ദത്തിൽതന്നെ ഉളള ലളിതത്വം, കാഴ്ചകളിൽ ഉളള കൃത്യത, കവിതയും തത്ത്വവും ചേർന്ന ഒരു വായനയുടെ (Philosophical reading of space) സാധ്യതയിലേക്കാണ് നമ്മെ നയിക്കുന്നത്. ജീവിതം എന്നത് തന്നെ ഒരു കലയായിരിക്കുമ്പോൾ, ശില്പകല അതിന്റെ രേഖാമാനമായ മാറിടം തന്നെയാകും. കണഡെ സഹോദരന്മാർ അതിനെ ജീവിതം പോലെ സത്യമാക്കിയവരാണ്.
തത്സമയം പറഞ്ഞുപോകുന്നൊരു ചിത്രകലയായി Kanade എന്ന ഡോക്യുമെന്ററിയെ ഗണിക്കാം. സംവിധായകർ. കൃഷ്ണ മോഹൻ നാരായണൻ നിർമിച്ച ഈ ദൃശ്യസാക്ഷ്യം, ശങ്കർ കണഡെയും നവ്നാഥ് കണഡെയും ഒരുമിച്ച് തീർത്ത ആത്മസത്യത്തിന്റെ രൂപകല്പനയാണെന്ന് പറഞ്ഞുതരുന്ന ഉദാത്തമായ ദൃശ്യഭാഷയും ചിന്തയുടെ ആഴമൊത്ത ഭാവവിന്യാസവുമാണ് ഈ ഡോക്യുമെന്ററിയെ കാലാതീതമായി മാറ്റുന്നത്.