“ഫാഷിസം എന്നത് ആധുനിക സാങ്കേതിക വിദ്യകളാൽ പൂർണ്ണമായി യോജിപ്പിച്ച പ്രാചീനതയുടെ ആരാധനയാണ്. കണ്ടീഷനിംഗിന്റെയും ഭ്രമാത്മകതയുടെയും അത്യാധുനിക മാർഗങ്ങളുടെ അതിമനോഹരമായ പശ്ചാത്തലത്തിൽ മിഥ്യയുടെ അധഃപതിച്ച ഒരു വ്യാജം പുനരുജ്ജീവിപ്പിക്കപ്പെടുന്നു”.
- Guy Debord, The Society of the Spectacle.
നരേന്ദ്ര മോദിയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ ബി.ജെ.പി രാഷ്ട്രീയാധികാരം നേടിയെടുത്ത ആദ്യവർഷങ്ങളിൽ ബി.ജെ.പി ഒരു ഫാഷിസ്റ്റ് പാർട്ടിയാണോ അല്ലയോ എന്നത് സംബന്ധിച്ച ചർച്ച ഉയർന്നുവന്നിരുന്നു. സി.പി.എം നേതാവായ പ്രകാശ് കാരാട്ട് 2016 ജൂലൈ 28-ന് ദേശാഭിമാനിയിൽ എഴുതിയ ലേഖനത്തിൽ (‘ഫാഷിസവും ഇന്ത്യൻ ഭരണവർഗ്ഗവും’) ബി.ജെ.പിയെ ഒരു ഫാഷിസ്റ്റ് പാർട്ടിയെന്ന് വിളിക്കാൻ കഴിയില്ല എന്ന് അസന്നിഗ്ധമായി പ്രഖ്യാപിക്കുകയുണ്ടായി. തുടർന്നുള്ള നാളുകളിൽ ഇതുസംബന്ധിച്ച ചർച്ച വ്യാപകമായി ഉയർന്നുവെങ്കിലും പ്രകാശ് കാരാട്ട് നിലപാടുകളിൽ നിന്ന് വ്യതിചലിച്ചില്ല.
ബി.ജെ.പി ഫാഷിസ്റ്റ് പാർട്ടി അല്ലെന്ന നിഗമനത്തിലേക്ക് എത്തിച്ചേരുന്നതിനായി കാരാട്ട് കൂട്ടുപിടിക്കുന്നത്, കമ്യൂണിസ്റ്റ് ഇന്റർനാഷണലിന്റെ നേതാവായിരുന്ന ഗ്യോർഗി ദിമിത്രോവിന്റെ (Georgi Dimitrov) ഫാഷിസത്തെ സംബന്ധിച്ച നിർവ്വചനത്തെയാണ്:
''തീർത്തും പിന്തിരിപ്പനും അങ്ങേയറ്റം മേധാവിത്വപരവും ധനമൂലധനത്തിന്റെ മുഴുവൻ സാമ്രാജ്യത്വഘടകങ്ങളും ഉൾക്കൊള്ളുന്ന തുറന്ന ഭീകരവാദപരവുമായ സ്വേച്ഛാധിപത്യമാണത്. ഈ ഫാഷിസമാണ് നാസി ജർമനിയിലും മുസ്സോളിനിയുടെ ഇറ്റലിയിലും ജപ്പാനിലും നിലവിൽവന്നത്'' എന്ന ദിമിത്രോവ് നിർവ്വചനമാണ് കാരാട്ട് ലേഖനത്തിൽ ഉദ്ധരിക്കുന്നത്.
ആർ.എസ്.എസ് നേതൃത്വം നൽകുന്ന സംഘപരിവാർ രാഷ്ട്രീയത്തെ ഫാഷിസമായി തിരിച്ചറിയുന്നതിൽ കാരാട്ട് അടക്കമുള്ള വ്യവസ്ഥാപിത ഇടതുപക്ഷ നേതൃത്വങ്ങൾക്ക് സംഭവിക്കുന്ന പിഴവ് പ്രധാനമായും ഫാഷിസത്തെ വിലയിയിരുത്തുന്നതിൽ അവർ സാധർമ്മ്യ ന്യായവാദത്തെ (Analogical Reasoning) കൂട്ടുപിടിക്കുന്നു എന്നതാണ്. ആഗോളതലത്തിൽ പ്രവർത്തിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന ചരിത്രപരമായ മുന്നേറ്റങ്ങളെ സംഭവവികാസങ്ങളെ, പ്രത്യയശാസ്ത്രങ്ങളെ നിലനിൽക്കുന്ന എല്ലാ വൈരുദ്ധ്യങ്ങളോടെയും പൊരുത്തക്കേടുകളോടെയും തിരിച്ചറിയാൻ വിസമ്മതിക്കുന്നു എന്നതുകൂടിയാണ് ഈ പിഴവിന്റെ അടിസ്ഥാനം.
ഫാഷിസത്തെ ഒരു 'സംഭവ'(Event)മെന്ന നിലയിൽ തിരിച്ചറിയുകയല്ല വേണ്ടത്; മറിച്ച് ഒരു പ്രക്രിയ എന്ന നിലയിലായിരിക്കണം. അത് ഏകശിലാത്മകമോ, സവിശേഷമായ ഇൻവെന്ററികൾ പരിശോധിച്ച് സമാനതകൾ തിരിച്ചറിയാൻ കഴിയുന്ന ഏകീകൃതവും നിശ്ചലവുമായ ഒരു മാതൃകയെ അവലംബിക്കുന്നതോ ആയ ഒന്നല്ലെന്നും, മറിച്ച് സ്ഥലപരവും കാലപരവുമായ ഒന്നിലധികം ഉത്ഭവങ്ങളുള്ള ഒരു പ്രക്രിയ എന്ന നിലയിൽ ഫാഷിസത്തെ സമീപിക്കുമ്പോൾ മാത്രമേ, വർത്തമാനകാല ഫാഷിസ്റ്റ് രൂപങ്ങളെ ശരിയായ രീതിയിൽ മനസ്സിലാക്കാൻ സാധിക്കുകയുള്ളൂ.
ഈയൊരു സന്ദർഭത്തിലാണ് ഇറ്റാലിയൻ കൾച്ചറൽ ക്രിട്ടിക്കും, സോഷ്യൽ തിയറിസ്റ്റുമായ ആൽബെർട്ടോ ടൊസ്കാനോ ചില നിർദ്ദേശങ്ങൾ നമ്മുടെ മുന്നിലേക്ക് വെക്കുന്നത്. ലോകമെമ്പാടും ഇന്ന് നിലനിൽക്കുന്ന ഫാഷിസ്റ്റ് രാഷ്ട്രീയ സ്വരൂപങ്ങളെ മനസ്സിലാക്കുന്നതിലും വിശകലനം ചെയ്യുന്നതിലും സംഭവിക്കുന്ന രീതിശാസ്ത്രപരമായ പിഴവുകളെ ആഴത്തിൽ പരിശോധിക്കുന്നതിനായി ആൽബെർട്ടോ ടൊസ്കാനോ (Alberto Toscano) ‘Late Fascism: Race, Capitalism and Politics of Crisis’ എന്ന ഗ്രന്ഥത്തിലൂടെ ശ്രമിക്കുന്നു.
ഫാഷിസ്റ്റ് പ്രത്യയശാസ്ത്രത്തിന്റെ ഭൂതകാല സ്വപ്നങ്ങളോടുള്ള അഭിനിവേശവും മുതലാളിത്തത്തിന്റെ തുടർച്ചയിലും ചലനാത്മകതയിലുമുള്ള അമിത ശ്രദ്ധയെയും വംശീയ ന്യൂനപക്ഷങ്ങളെ അടിച്ചമർത്തുന്നതിലും കാർസറൽ ഭരണകൂട നിർമ്മിതികളിലും സ്വീകരിച്ചിരിക്കുന്ന പുതുതന്ത്രങ്ങളെയും രീതിശാസ്ത്രപരമായ വിശകലനങ്ങളിലൂടെ അവതരിപ്പിക്കുകയാണ് ടൊസ്കാനോ. അതോടൊപ്പം വ്യക്തിസ്വാതന്ത്ര്യം, സഹിഷ്ണുത തുടങ്ങിയ, സാധാരണ നിലയ്ക്ക് ഫാഷിസ്റ്റ് പ്രത്യയശാസ്ത്രത്തിന് അഭികാമ്യമല്ലെന്ന് നാം നീരീക്ഷിക്കുന്ന, ക്ലാസിക്കൽ ലിബറൽ ബോധ്യങ്ങളെ പോപ്പുലിസ്റ്റ് വലതുരാഷ്ട്രീയം തങ്ങളുടെ സ്വന്തം വളർച്ചയ്ക്കും താൽപ്പര്യസംരക്ഷണത്തിനുമായി ഏതൊക്കെ രീതിയിൽ ഉപയോഗിക്കുന്നുവെന്നും പുസ്തകം പരിശോധിക്കുന്നു.
കൊളോണിയലിസം, അടിമത്തം എന്നിവയിൽ നിന്നുള്ള ചരിത്രപരമായ വ്യതിയാനമായി ഫാഷിസത്തെ കാണേണ്ടതില്ല. ഫാഷിസം അതിന്റെ ജനിതക മുൻഗാമികളായ ക്രിസ്തുമതം, സാമ്രാജ്യത്വം, ദേശീയത, ലിംഗവിവേചനം, വംശീയത എന്നിവയെപ്പോലെ വരേണ്യവാദികൾക്ക് അധികാരത്തിലേറാനും നിലനിൽക്കാനുമുള്ള മാർഗങ്ങൾ പ്രദാനം ചെയ്യുന്ന ഒരു ആധുനിക സാമൂഹിക വ്യവസ്ഥയായിരുന്നുവെന്ന് റോബിൻസണെ ഉദ്ധരിച്ച് ടൊസ്കാനോ (Robinson, 'Fascism and the Response of Black Radical Theorists') വിശദീകരിക്കുന്നു.
അതോടൊപ്പം, ലിബറൽ ജനാധിപത്യം ഫാഷിസത്തിന്റെ മറുമരുന്നായല്ല അവതരിക്കുന്നതെന്നും, അവ ഫാഷിസത്തിന്റെ സാധ്യതാ സാഹചര്യങ്ങളെ സൃഷ്ടിക്കുകയാണെന്നും ടൊസ്കാനോ നിരീക്ഷിക്കുന്നു. ഫാഷിസ്റ്റ് ഭരണക്രമം തീവ്ര ദേശീയ സ്വഭാവമുള്ള സ്വേച്ഛാധിപത്യ രാഷ്ട്രങ്ങൾ കൂടി ഉൾപ്പെടുന്നതായിരിക്കാം. എന്നാൽ അവ അതിൽ മാത്രം പരിമിതപ്പെടുന്നില്ലെന്നും, ലിബറൽ ജനാധിപത്യ ഭരണസംവിധാനങ്ങൾക്കുള്ളിൽ സംഭവിക്കുന്ന സാമ്പത്തിക കുഴമറിച്ചിലുകൾ സാമൂഹികമായ കയ്യൊഴിയൽ എന്നിവയുടെ ഫലമായി ഉറവെടുക്കുന്ന അസമമായ സാമൂഹിക ക്രമത്തിന്റെ പ്രതിസന്ധികളെ ഉപയോഗപ്പെടുത്തി, വംശീയവും മതപരവും ലിംഗപരവുമായി അപരവൽക്കരിക്കപ്പെട്ട വിഭാഗങ്ങൾക്കെതിരെ പ്രവർത്തിക്കുകയും ചെയ്യുന്നതായി ടൊസ്കാനോ വിലയിരുത്തുന്നു.
മുസോളിനിയുടെ ഇറ്റലിയിലും ഹിറ്റ്ലറുടെ ജർമ്മനിയിലും മാത്രമായി ഫാഷിസത്തെ തിരിച്ചറിയുന്നതിൽ നാം സ്വയം പരിമിതപ്പെടുത്തരുതെന്ന് ടൊസ്കാനോ ആവശ്യപ്പെടുന്നു. ഫാഷിസത്തിന്റെ വിവിധങ്ങളായ രൂപങ്ങളെ അടയാളപ്പെടുത്തുന്നതിനും സിദ്ധാന്തീകരിക്കുന്നതിനുമായി കറുത്ത വംശജരുടെ കൊളോണിയൽ വിരുദ്ധ പാരമ്പര്യങ്ങളെ, പോരാട്ടങ്ങളെ ടൊസ്കാനോ തന്റെ ഗ്രന്ഥത്തിലുടനീളം സവിശേഷ ശ്രദ്ധയോടെ അവതരിപ്പിക്കുന്നുണ്ട്. രാഷ്ട്രീയ- സാമ്പത്തിക ക്രമത്തിലെ ബലഹീനതകൾക്കും അതിനോടുള്ള എതിർപ്പിന്റെ ദുർബലതയ്ക്കും മേൽ പറ്റിച്ചേർന്നിരിക്കുന്ന പരാന്നഭോജികളായ ഫാഷിസ്റ്റ് രൂപങ്ങൾ വംശീയ മുതലാളിത്ത പ്രതിസന്ധികളുടെയും സാമ്രാജ്യത്വ അതിരുകവിയലിന്റെയും സൂചകങ്ങളാണ് എന്ന് ഗ്രന്ഥകാരൻ നിരീക്ഷിക്കുന്നു.
മുതലാളിത്തത്തിനെതിരായി സംസാരിക്കാൻ തയ്യാറല്ലാത്തവർ ഫാഷിസത്തെക്കുറിച്ച് മിണ്ടരുതെന്ന് ടൊസ്കാനോ അൽപ്പം ഉറക്കെത്തന്നെ പറയുന്നുണ്ട് തന്റെ ഗ്രന്ഥത്തിൽ. ഫാഷിസം മുതലാളിത്ത ഭരണകൂടത്തിന്റെ പുനർനിർമ്മാണവുമായി അഗാധമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നുവെന്നതിനും മൂലധന ഭരണകൂടത്തിന്റെ അഖണ്ഡതയ്ക്ക് ഏതെങ്കിലും തരത്തിലുള്ള ഗുരുതരമായ ഭീഷണികൾ നേരിടുന്ന അവസരത്തിലൊക്കെ അവ അവതരിക്കുമെന്നതിനും ചരിത്രപരമായ തെളിവുകൾ നിരവധിയാണ്. ഫ്രഞ്ച് ചിന്തകനും എഴുത്തുകാരനുമായ ഡാനിയൽ ഗെറന്റെ Big Business and Fascism എന്ന ഗ്രന്ഥത്തെ ടൊസ്കാനോ ഇതിനായി സമീപിക്കുന്നു. ഗെറൻ നിരീക്ഷിക്കുന്നു: ''സാമ്പത്തിക പ്രതിസന്ധി രൂക്ഷമാകുമ്പോൾ, ലാഭത്തിന്റെ തോത് പൂജ്യത്തിലേക്ക് കൂപ്പുകുത്തുമ്പോൾ, ബൂർഷ്വാസിക്ക് അതിന്റെ ലാഭം പുനഃസ്ഥാപിക്കാൻ ഒരേയൊരു വഴി മാത്രമേ കാണാനാകൂ. അത് അവസാന ഇഞ്ചുവരെ വരെ ജനങ്ങളുടെ പോക്കറ്റുകൾ കാലിയാക്കുന്നു’’.
ഒരിക്കൽ ഫ്രാൻസിലെ ധനകാര്യ മന്ത്രിയായിരുന്ന എം. കെയ്ലാക്സ് 'മഹാ പ്രായശ്ചിത്തം' (Great Penance) എന്ന് പ്രത്യക്ഷമായി വിശേഷിപ്പിച്ചത് ഇതിനെയാണ്. വേതനവും സാമൂഹിക ചെലവുകളും ക്രൂരമായി വെട്ടിക്കുറയ്ക്കൽ, ഉപഭോക്താവിന്റെ ചെലവിൽ താരിഫ് തീരുവ വർധിപ്പിക്കൽ മുതലായവ. സംസ്ഥാനം, കൂടാതെ ബിസിനസിനെ രക്ഷിക്കുന്നു. പാപ്പരത്തത്തിന്റെ വക്കിലെത്തി നിൽക്കുന്ന ജനങ്ങളെ കടുത്ത നികുതി നൽകാൻ നിർബന്ധിതരാക്കുന്നു. സബ്സിഡികൾ, നികുതി ഇളവുകൾ, പൊതുമരാമത്തിനായുള്ള ഓർഡറുകൾ, ആയുധങ്ങൾ എന്നിവ ഉപയോഗിച്ച് വൻകിട ബിസിനസ് സംരംഭങ്ങൾ സജീവമായി നിലനിർത്തുന്നു. (Daniel Guerin, Big Business and Fascism, p-27-28)
ഇതാണ് ഫാഷിസം എന്ന് എളുപ്പത്തിലുള്ള നിർവ്വചനം സാധ്യമാക്കാനല്ല ടൊസ്കാനോ തന്റെ ഗ്രന്ഥത്തിലൂടെ ശ്രമിക്കുന്നത്. മറിച്ച്, ഫാഷിസത്തെ സംബന്ധിച്ച പൂർവ്വകാല സിദ്ധാന്തങ്ങൾ വർത്തമാനകാല സന്ദർഭങ്ങളിൽ അവതരിപ്പിക്കുമ്പോൾ സംഭവിക്കുന്നതെന്താണെന്ന് കണ്ടെത്താനാണ്. ചരിത്രകാലവുമായി ഫാഷിസത്തിന്റെ ബന്ധമെന്താണെന്നും ഫാഷിസത്തിന്റെ ഭാവനകളിലും തന്ത്രങ്ങളിലും വർഗ്ഗങ്ങൾക്കും ബഹുജനങ്ങൾക്കും സംഘങ്ങൾക്കും ഉള്ള സ്ഥാനമെന്താണെന്നും ഫാഷിസത്തെ മാനസികവും കാമചോദനാ(Libidinal) പ്രതിഭാസമായും സാമൂഹിക- രാഷ്ട്രീയ പ്രശ്നമായും മനസ്സിലാക്കേണ്ടതുണ്ടോ എന്നുമുള്ള ചോദ്യങ്ങളാണ് തന്റെ ഗ്രന്ഥത്തിലൂടെ അദ്ദേഹം ഉയർത്തുകയും ഉത്തരം കണ്ടെത്താൻ ശ്രമിക്കുകയും ചെയ്യുന്നത്.
ഫാഷിസ്റ്റുകളെ, ഫാഷിസ്റ്റ് മനോഘടനയുള്ളവരെ എങ്ങനെ തിരിച്ചറിയാൻ കഴിയും എന്ന് ടൊസ്കാനോ പരിശോധിക്കുന്നുണ്ട്, തന്റെ ഗ്രന്ഥത്തിൽ. സാമൂഹ്യശാസ്ത്രജ്ഞൻ ഒലിവർ ക്രോംവെൽ ക്രോക്സിനെ ഉദ്ധരിച്ച് അദ്ദേഹം അത് വിശദീകരിക്കുന്നു: ''ഫാഷിസ്റ്റുകളെ, പൊട്ടൻഷ്യൽ ഫാഷിസ്റ്റുകളെ, സാമൂഹ്യവിരുദ്ധരായും അധഃപതിച്ചവരും ഗുണ്ടാസംഘങ്ങളുമായി കരുതുന്നതാണ് ആദ്യം ശ്രദ്ധിക്കേണ്ട തെറ്റ്. തീർച്ചയായും സത്യം ഇതിന് നേർവിപരീതമാണ്. ഒരു മുതലാളിത്ത സമൂഹത്തിലെ സജീവ ഫാഷിസ്റ്റ് പാർട്ടിയിൽ സംഘടിക്കുന്ന വ്യക്തികൾ പ്രധാനമായും ആദരണീയ വ്യക്തികളാണ്... ഫാഷിസ്റ്റുകൾ രാഷ്ട്രീയ- വർഗബോധം നേടിയ മുതലാളിമാരും അവരുടെ അനുഭാവികളുമാണ്’’.
ഫാഷിസം സമൂഹത്തിലേക്ക് കടന്നുവരുന്നത് വെറിപിടിച്ച വ്യക്തികളുടെ കൂട്ടങ്ങളായല്ല; മറിച്ച് ഒരു രാഷ്ട്രീയ പ്രത്യയശാസ്ത്രമെന്ന നിലയിലാണ്. മുതലാളിത്തത്തെ അതിന്റെ പ്രതിസന്ധികളിൽ നിന്ന് രക്ഷിക്കാനും ആവശ്യമായ രാഷ്ട്രീയക്രമം പുനഃസ്ഥാപിക്കാനും പ്രതിസന്ധികൾ പരിഹരിക്കാനുമുള്ള പ്രത്യയശാസ്ത്രം എന്ന നിലയാണ് അതിന്റെ പ്രവർത്തനം.
ടൊസ്കാനോ തന്റെ ഗ്രന്ഥം തയ്യാറാക്കുന്നത് ഫാഷിസത്തിന്റെ ഭീഷണി ലോകത്തിന്റെ വിവിധ കോണുകളിൽ ഭിന്നങ്ങളായ രൂപഭാവങ്ങളോടെ പതിയിരിക്കുന്ന രാഷ്ട്രീയസാഹചര്യത്തിലാണ്. എങ്കിൽക്കൂടിയും, ഫാഷിസത്തെക്കുറിച്ചുള്ള നമ്മുടെ ധാരണ അവ്യക്തമായി തുടരുന്ന തരത്തിലുള്ള നിർവചനങ്ങൾ, സാമ്യവൽക്കരണങ്ങൾ, സൂചകങ്ങൾ എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള സംവാദങ്ങളിൽ മുഴുകിയിരിക്കുകയാണ് നാം.
കൊളോണിയൽ വിരുദ്ധ, വംശീയ വിരുദ്ധ, മുതലാളിത്ത വിരുദ്ധ പോരാട്ടങ്ങളുടെ അടിത്തറയായ ലിബറലിസം ഫാഷിസത്തിന്റെ ശത്രുവല്ലെന്നും അത് ഫാഷിസത്തിന് വളക്കൂറുള്ള മണ്ണ് സൃഷ്ടിക്കാൻ പര്യാപ്തമായ ഒന്നാണെന്നും ടൊസ്കാനോ വ്യതിരിക്തമായ വിശകലന പടുത്വത്തോടെ വ്യക്തമാക്കുന്നു. തന്റെ വാദങ്ങൾക്ക് ബലം പകരുന്നതിനായി ബ്ലാക് റാഡിക്കൽ പാരമ്പര്യങ്ങളിൽ നിന്നും മാർക്സിയൻ ദാർശനിക ധാരയിൽ നിന്നും വലിയൊരു നിരയെത്തന്ന ടൊസ്കാനോ അവതരിപ്പിക്കുന്നു. എണസ്റ്റ് ബ്ലോഷ് (Ernt Bloch), ജോർജ് ബെറ്റായ് (George Battaille), ലിയോ ലെവന്താൾ (Leo Lewenthal), ആഞ്ജല ഡേവിസ് (Angela Davis), ജോർജ്ജ് ജാക്സൺ (George Jackson), സ്റ്റ്യുവർട്ട് ഹാൾ (Stuart Henry McPhail Hall), റൂത്ത് വിൽസൺ ഗിൽമോർ (Ruth Wilson Gilmore), ഫ്യൂറിയോ ജെസി (Furio Jesi) എന്നിവർ അവരിൽ ചിലർ മാത്രം.
ഫാഷിസം സാധാരണ മനുഷ്യരുടെ ദൈനംദിന ജീവിതത്തിലേക്ക് പല രൂപത്തിലും ഭാവത്തിലും കടന്നുകയറുമ്പോൾ, സാമ്യതകളുടെ സ്തംഭനാവസ്ഥകളിൽ നിന്ന് പുറത്തുകടന്ന്, വർത്തമാനകാലത്തെ അതിന്റെ ഭിന്നസ്വരൂപങ്ങളെ ഫലപ്രദമായി മനസ്സിലാക്കാനുള്ള വഴികൾ ടൊസ്കാനോ തന്റെ ഗ്രന്ഥത്തിലൂടെ നമ്മുടെ മുന്നിൽ അവതരിപ്പിക്കുന്നു. നമ്മുടെ ബൗദ്ധികതയിൽ നിന്ന് അപ്രത്യക്ഷമായ സംഭവങ്ങളെ ഗ്രന്ഥകാരൻ പുനരുജ്ജീവിപ്പിക്കുന്നു. വർത്തമാനകാല അവസ്ഥകളെ ആഴത്തിൽ മനസ്സിലാക്കാൻ സഹായിക്കുന്നു.