യുക്തിവാദവും വിശ്വാസവും നാസ്തികതയും സ്വതന്ത്രചിന്തയും  തീവ്രമായ ചര്‍ച്ചകള്‍ക്കും വിവാദങ്ങള്‍ക്കും കാരണമാകുകയാണ്. വിശ്വാസി- അവിശ്വാസി എന്നൊരു ബൈനറി സൃഷ്ടിച്ച് താര്‍ക്കികയുക്തിയിലൂടെ പലതരം ബോധ്യങ്ങളെ ഒരൊറ്റ ഏകകത്തിലേക്ക് ചുരുക്കുന്ന വാദപ്രതിവാദമാണ്, സ്വതന്ത്രചിന്തയുടെ പേരില്‍ അരങ്ങേറുന്നത്. യുക്തിവാദത്തിന്റെ ഒരു സമ്പന്ന ഭൂതകാലത്തെ റദ്ദാക്കി, ഒരു വലതുപക്ഷ അജണ്ടയുടെ നിര്‍മിതി കൂടി ഇതിലൂടെ നിര്‍മിക്കപ്പെടുന്നു. ഒരു സെക്യുലര്‍ സമൂഹത്തില്‍ യുക്തിവാദത്തിന്റെയും വിശ്വാസത്തിന്റെയും സന്ദേഹത്തിന്റെയും ഇടപെടലുകളെക്കുറിച്ച് പലതരം മനുഷ്യാനുഭവങ്ങള്‍ സംസാരിക്കുന്നു, ട്രൂ കോപ്പി വെബ്‌സീനിന്റെ 98ാം പാക്കറ്റില്‍.

പ്രശാന്ത് ഗീത അപുല്‍
എസ്സന്‍സ് ഓഫ് ഹിന്ദുത്വ
‘‘സെമറ്റിക് മതങ്ങളിലേതുപോലെ എല്ലാവര്‍ക്കും കൂടിയുള്ള ദൈവ സങ്കല്പം മുന്നോട്ടുവെക്കാത്തതിനാല്‍ എതെങ്കിലും ദൈവത്തെ വിമര്‍ശിക്കുമ്പോള്‍ പ്രതിരോധിക്കാന്‍ ഒരു ഹിന്ദു ബാദ്ധ്യസ്ഥനല്ല. അവരവുടെ വ്യക്തിഗതദൈവങ്ങളെ അവരവര്‍ പ്രതിരോധിച്ച് കൊള്ളുക എന്നതാണ് ഹിന്ദുമതം പൊതുവില്‍ സ്വീകരിക്കുന്ന രീതി. അതുകൊണ്ട്, സെമിറ്റിക് മതങ്ങളിലേതു പോലെ വിമര്‍ശനങ്ങളോടുള്ള കൂട്ടായ പ്രതിരോധമോ പ്രത്യാക്രമണമോ ഹിന്ദു മതത്തില്‍ നിന്നുണ്ടാകുകയില്ല. ഹിന്ദുക്കള്‍ സഹിഷ്ണുതയുള്ളവരാണ് എന്ന ധാരണയാണ് ഇത് സൃഷ്ടിക്കുന്നത്. മതവിമര്‍ശനത്തിന്റെ കുന്തമുനകളായ ഇതര മതങ്ങളോടുള്ള അസഹിഷ്ണുത, അശാസ്ത്രീയത, സമത്വ, വ്യക്തി സ്വാതന്ത്ര്യ വിമര്‍ശനങ്ങളെല്ലാം ഹിന്ദുമതത്തിന്റെ ഈ ഘടനയും ദൈവ- മത സങ്കല്‍പങ്ങളും കാരണം ഫലപ്രദമായി പ്രതിരോധിക്കാനോ അതിജീവിക്കാനോ സാധിക്കും. എന്നാല്‍ ഹിന്ദുമതത്തിന്റെയും ഹിന്ദുത്വത്തിന്റെയും കേന്ദ്രപ്രമേയം എന്നുപറയുന്നത്, ചാതുര്‍വര്‍ണ സിദ്ധാന്തവും വര്‍ണാശ്രമ ധര്‍മങ്ങളുമാണ് എന്നത് പലപ്പോഴും അവഗണിക്കപ്പെടുകയോ, മറച്ചുവെക്കപ്പെടുകയോ ചെയ്യുന്നു.’’

ഷൗക്കത്ത്
യുക്തികൊണ്ട് എല്ലാറ്റിനെയും നിരസിച്ചാല്‍
കവിത നഷ്ടപ്പെട്ട് നാം നിര്‍ജീവമായിപ്പോകും
‘‘ഇസ്​ലാം മത പശ്ചാത്തലത്തില്‍ ജനിച്ചു എന്ന ഒരൊറ്റ കാരണത്താലാണ് ഞാന്‍ ഇസ്​ലാമായത്. അല്ലാതെ ആ ദര്‍ശനം മനസ്സിലാക്കിയിട്ടല്ല. എല്ലാവരും ആദ്യം ഒരു മതക്കാരാകുന്നത് അങ്ങനെയാണ്. അതുകൊണ്ടാണ് അത് ഇത്രമാത്രം വികാരപരമായിപ്പോയത്. അറിവോ ചിന്തയോ അല്ല മറിച്ച് സംഘബോധമാണ് അവിടെ ആദ്യം പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നത്. ന്യായീകരണമാണ് പലപ്പോഴും അവിടെ വേണ്ടത്. ചോദ്യങ്ങളേക്കാള്‍ അനുസരണയാണ് പഥ്യം. ഇന്ന് ഞാന്‍ ഇസ്ലാം മതവും പിന്നീട് കയറിപ്പറ്റിയ ആശയമതങ്ങളും വിട്ടെങ്കിലും- ഞാന്‍, എന്റെ എന്ന മതം പേറുന്നവനാണ് എന്നതിനെ കുറിച്ച് നല്ല ബോധമുള്ളവനാണ്. നന്നായി പണിപ്പെട്ടാലേ ആ വ്യക്തിമതത്തെ അനുനയിപ്പിച്ച് സൗമ്യമാക്കിയെടുക്കാന്‍ കഴിയുന്നുള്ളൂ. അതുകൊണ്ടുതന്നെ എല്ലാ മതങ്ങളെയും ഇന്നു ഞാന്‍ കാണുന്നത് അനുഭാവപൂര്‍വ്വമാണ്. വൈരാഗ്യ ബുദ്ധിയോടെയല്ല.’’

പി.പി. ഷാനവാസ്
‘വിശ്വസിച്ചവര്‍
എത്ര ഭാഗ്യവാന്മാര്‍'
‘‘യുക്തി എത്തിച്ചേരുന്ന പരകോടിയെയാണ് സാര്‍ത്രേ ഫാഷിസം എന്നു വിളിച്ചത്. ജ്ഞാനോദയത്തിലെ വൈരുദ്ധ്യങ്ങളാണ് അഡോര്‍ണയും ഹോക്കിമറും ഫാഷിസമായി വളരുന്നത് ദര്‍ശിച്ചത്. ഹിന്ദുത്വം തേടുന്ന ഏകതയും ഇസ്​ലാം തറഞ്ഞുപോയ ഏകത്വവും ഒരേ നാണയക്കിലുക്കമായിത്തീരുന്നതും അങ്ങനെത്തന്നെ. ഏകത്വങ്ങള്‍ക്ക് പിളര്‍പ്പുകളുടെ ഭാവിയെ നേരിട്ടേ മതിയാവൂ. ഇസ്ലാം പിളര്‍ന്ന് 72 കഷ്ണങ്ങളായി യുഗപര്യവസാനം കണ്ടതുപോലെ, വൈവിധ്യങ്ങളുടെ ഇന്ത്യയില്‍ നിന്ന് ഹിന്ദുത്വത്തെ കണ്ടെടുക്കുന്ന കോര്‍പറേറ്റ് രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ ഭാവിയും മറ്റൊന്നല്ല.’’

ലാസര്‍ ഷൈന്‍
അഥവാ, ദൈവം
ഉണ്ടെങ്കിലോ?

‘‘ബൈബിള്‍ വായിച്ചു തുടങ്ങിയത് വിമര്‍ശിക്കാനാണ്. ദൈവത്തിന് രൂപമില്ല എന്നു പറയുന്ന അതേ ബൈബിളില്‍ തന്നെ, ഉല്‍പ്പത്തിയുടെ പുസ്തകത്തില്‍ ദൈവം സ്വന്തം രൂപത്തില്‍ മനുഷ്യനെ സൃഷ്ടിച്ചു എന്നു പറയുന്നു എന്നതു പോലുള്ള വിമര്‍ശനങ്ങള്‍ ചാച്ചന്‍ ഉയര്‍ത്തുമായിരുന്നു. ചാച്ചന്റെ മോചനം, മനുഷ്യപുത്രന്‍ പോലുള്ള നാടകങ്ങളിലും പള്ളിയെ നിശിതമായി വിമര്‍ശിക്കുന്നുണ്ട്. വിമര്‍ശിക്കാനാണ് ഞാനും ബൈബിള്‍ വായിച്ചു തുടങ്ങിയത്. പക്ഷെ സംഭവിച്ചത് മറ്റൊന്നായിരുന്നു, എനിക്ക് പച്ചമലയാളം ഭാഷ കിട്ടിയത് ബൈബിളില്‍ നിന്നാണ്.’’

എ. ഹരിശങ്കര്‍ കര്‍ത്ത
യുക്തിയോടുള്ള വിലപേശലുകള്‍,
ഭക്തിയുടെയും ആലസ്യത്തിന്റെയും

‘‘മോഹന്‍ ഭാഗവത്ത് ജാതിയെ കുറിച്ചൊരു സംവാദം തുടങ്ങി വെക്കുന്നു. ചൈനീസ് കമ്യൂണിസ്റ്റ് പാര്‍ട്ടി അവരുടെ പാര്‍ട്ടി കോണ്‍ഗ്രസ് കൂടി കമ്യൂണിസത്തെ നിര്‍വചിക്കുന്നു. അമേരിക്കന്‍ പ്രസിഡൻറ്​ മദ്ധ്യവര്‍ഗത്തോട് ട്രേഡ് യൂണിയനിസത്തെ കുറിച്ച് സംസാരിക്കുന്നു. എല്ലാവരും യുക്തിസഹമായി ഓരോന്ന് കണ്ടെത്തി വളരാനും പിടിച്ചുനില്‍ക്കാനും ശ്രമിക്കുന്നു. അധികാരം നിര്‍മിച്ചെടുക്കാന്‍ അഗാധമായ യുക്തി വേണം.’’

വി. അബ്ദുല്‍ ലത്തീഫ്
ഈശ്വരന്‍ ഉണ്ട് എന്നു പറയുന്നതും
ഇല്ല എന്നു പറയുന്നതും
ഒരേസമയം നുണയാകുന്നത്...

‘‘മാര്‍ക്സിസ്റ്റ് ചിന്തകള്‍ അതിന്റെ ആദ്യകാലത്ത് മതങ്ങളെയും വിശ്വാസങ്ങളെയും വിശദീകരിക്കുന്നതില്‍ വരുത്തിയ തെറ്റ് മതങ്ങളുടെ തന്നെ ഈ തിരുത്തല്‍ ശേഷി മനസ്സിലാക്കാന്‍ സാധിക്കാതെ പോയതുകൊണ്ടുകൂടിയാണ്. മനുഷ്യന്റെ സാമൂഹികസ്വരൂപത്തില്‍ വിശ്വാസവും മതവുമൊക്കെ സ്വാഭാവികമായ ഒന്നാണ്. അതിനെ പൂര്‍ണമായി തള്ളിക്കളയാന്‍ ശ്രമിച്ചപ്പോള്‍ എന്താണ് സംഭവിച്ചതെന്ന് സോവിയറ്റ് യൂണിയനില്‍നിന്നുള്ള ഉഹാരണങ്ങള്‍ കാണിച്ചു തരും. മോസ്‌കോയിലും സെൻറ്​ പീറ്റേഴ്സ് ബര്‍ഗിലുമൊക്കെ സോവിയറ്റ് കാലത്ത് മ്യൂസിയങ്ങളോ ചരിത്രസ്മാരകങ്ങളോ ഒക്കെയായി മാറിയിരുന്ന ചര്‍ച്ചുകള്‍ സോവിയറ്റാനന്തരകാലത്ത് തിരിച്ച് വിശ്വാസികള്‍ നിറഞ്ഞ ചര്‍ച്ചുകളായി മാറി. സോവിയറ്റ് യൂണിയനില്‍ ഉള്‍പ്പെട്ട റിപ്പബ്ലിക്കുകളില്‍ പലതും മുസ്​ലിം ഭൂരിപക്ഷപ്രദേശങ്ങളായിരുന്നു. സോവിയറ്റ് കാലത്തും അതിനുശേഷവും ഇവരുടെ വിശ്വാസവും ആചരാനുഷ്ഠാനങ്ങളും എങ്ങനെയാണ് മാറിമറിഞ്ഞത് എന്നതും കൗതുകകരമായ അന്വേഷണവിഷയമാണ്.’’

വിശാഖ് ശങ്കര്‍
വിശ്വാസം അതിന്റെ ദൃഷ്ടാന്തങ്ങളെ
തിരഞ്ഞുകൊണ്ടേയിരിക്കും 
‘‘ദൈവത്തില്‍ വിശ്വസിക്കുക എന്നുവച്ചാല്‍ വ്യവസ്ഥകള്‍ വച്ച് സംശയത്തോടെ ചോദ്യങ്ങളുന്നയിച്ച് വിശ്വസിക്കുക എന്നതല്ല, അചഞ്ചലമായി സംശയഭേദമെന്യേ വിശ്വസിക്കുക എന്നതാണ് എന്ന് നമ്മള്‍ കണ്ടുകഴിഞ്ഞു. അപ്പോള്‍ അങ്ങനെ വിശ്വസിക്കുന്നവരില്‍ ഒരാളെ ശരിയായ വിശ്വാസിയും മറ്റുള്ളവരെ അന്ധവിശ്വാസികളും എന്ന് എങ്ങനെ വര്‍ഗീകരിക്കും? ഇവിടെയാണ് മതങ്ങള്‍ എന്ന വിശ്വാസത്തിന്റെ സംഘടിത രൂപം മുമ്പോട്ടുവരുന്നത്. രാഷ്ട്രീയവും സാമൂഹ്യവും സാംസ്‌കാരികവുമായ മേല്‍ക്കെനേടിയ മതങ്ങള്‍ തങ്ങള്‍ മുന്നോട്ട് വയ്ക്കുന്ന ദൈവങ്ങളില്‍ അന്ധമായി വിശ്വസിക്കുന്നത് ശരിയായ വിശ്വാസവും അല്ലാത്തവയില്‍ വ്യവസ്ഥകളോടെ (അതായത് ഉദ്ദേശിച്ച കാര്യം നടന്നാല്‍ വിശ്വസിക്കാം എന്ന നിലയില്‍) സമീപിക്കുന്നതുപോലും അന്ധവിശ്വസാവുമായി പ്രഖ്യാപിക്കുകയാണ്. ഇവിടെ ഒരു സാധാരണവിശ്വാസിക്ക് വിശ്വാസത്തില്‍ എന്ത് അധികാരം, എന്ത് നിര്‍ണയാവകാശം?’’

ഷംഷാദ് ഹുസൈന്‍ കെ.ടി.
നാം അറിഞ്ഞിട്ടില്ലാത്ത ദൈവം,
നാം അറിയുന്ന വ്യക്തികള്‍;
ആരാണ്? ആരാധ്യര്‍
‘‘കേരളത്തിന്റെ വിശ്വാസ- ആചാരങ്ങളില്‍നിന്നുതന്നെയാണ് പൂര്‍വപിതാക്കളെ ആരാധിക്കുന്ന രീതി ഇസ്​ലാം മതത്തിലും ഇവിടെ വന്നുചേര്‍ന്നത്. ഇസ്ലാമികനത്തെ ചില വിഭാഗങ്ങള്‍, പുരോഗമന വിഭാഗങ്ങള്‍ എന്ന് ചിലര്‍ അവരെ വിശേഷിപ്പിക്കാറുണ്ട്, ഈ ആരാധനാരീതിക്കെതിരാണ്. പടച്ചവനല്ലാതെ മറ്റാരും ആരാധ്യരല്ലെന്ന് അവര്‍ വിശ്വസിക്കുന്നു. പക്ഷെ, നമുക്കുചുറ്റുമുള്ള, നമുക്കറിയാവുന്ന വ്യക്തികളെ ആരാധിക്കുന്നതാണോ അന്ധവിശ്വാസം, അതോ, ഒരിക്കലും നാം കണ്ടിട്ടില്ലാത്ത, അറിഞ്ഞിട്ടില്ലാത്ത ദൈവത്തില്‍ വിശ്വസിക്കുന്നതാണോ അന്ധവിശ്വാസം എന്നെനിക്ക് മനസ്സിലായിട്ടില്ല.’’

സി.എസ്. രാജേഷ്
മതത്തില്‍ ജനാധിപത്യമില്ലായിരിക്കാം,
പക്ഷെ ജനാധിപത്യത്തില്‍ മതമുണ്ട്
‘‘പില്‍ക്കാലത്താണ് മതവിശ്വാസം, ദൈവവിശ്വാസം എന്നതൊക്കെ മനുഷ്യാവകാശം തന്നെ എന്ന ബോധ്യത്തിലേക്ക് വികസിക്കുന്നത്. ദൈവമില്ലെങ്കിലും മതങ്ങളുണ്ട് എന്ന യാഥാര്‍ത്ഥ്യബോധത്തോടെ മത വിശ്വാസികള്‍ക്കുവേണ്ടിയും നിലപാടെടുക്കാന്‍ തുടങ്ങി. മതത്തില്‍ ജനാധിപത്യമില്ലായിരിക്കാം, പക്ഷെ ജനാധിപത്യത്തില്‍ മതമുണ്ട് എന്നതായി പ്രധാന തിരിച്ചറിവ്.’’

ലീന തോമസ് കാപ്പന്‍
അപ്ഡേറ്റു ചെയ്തുകൊണ്ടിരിക്കുന്നു,
വിശ്വാസം എന്ന സോഫ്​റ്റ്​വെയർ
‘‘ചെറുപ്പത്തില്‍ ആരാധനാലയങ്ങളില്‍ ക്രമമായി പോയി, മതപാഠങ്ങള്‍ പഠിച്ച് വളരെ എളുപ്പമായ ജീവിതമുണ്ടായിട്ടുണ്ട്. മുതിര്‍ന്നപ്പോള്‍ ജീവിതം കൈവിട്ടുപോയി എന്ന അവസ്ഥ വന്ന കാലത്ത്, കാര്യങ്ങളെ ബുദ്ധിയുപയോഗിച്ച് വിശകലനം ചെയ്ത്, മറ്റുള്ളവരുടെ ഇടപെടലുകള്‍ നടത്താന്‍ സാഹചര്യം കിട്ടിയതുകൊണ്ട്, ആ വഴിക്കുള്ള സോഫ്റ്റ് വെയര്‍ അപ്‌ഡേറ്റും ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്. ഇതിനിടയിലായിപ്പോയ ചില സാഹചര്യങ്ങളില്‍ അവിശ്വാസിയായും ജീവിച്ചിട്ടുണ്ട്.’’

ബിജു ഇബ്രാഹിം
കുത്ത് റാതീബില്‍ മുറിവുണ്ടാക്കി, അവറാന്‍ മൊല്ലാക്ക
ഊതിക്കൊടുത്ത്, അത് സുഖപ്പെട്ടാല്‍,
ഞാന്‍ അവര്‍ക്കൊപ്പമാണ്
‘‘ഒരു നാട്ടില്‍ എത്ര ബോധ്യത്തിലും, അല്ലെങ്കില്‍ പൊട്ടത്തരത്തിലും യുക്തി പറഞ്ഞാലും ആ നാട്ടിലെ മനുഷ്യര്‍ കളക്റ്റീവ് ആയി ഒരു അവബോധത്തില്‍ ഉറച്ചു നില്‍ക്കുന്നുണ്ടെങ്കില്‍ ഞാന്‍ അവര്‍ക്കൊപ്പമാണ്?. കുത്ത്? റാതീബില്‍ കത്തിയാല്‍ മുറിവുണ്ടാക്കി, അവറാന്‍ മൊല്ലാക്ക ഊതിക്കൊടുത്ത്?, അത് സുഖപ്പെട്ടാല്‍, ഞാന്‍ അവര്‍ക്കൊപ്പമാണ്. ചോറ്റാനിക്കര ഭഗവതിയുടെ അടുത്ത് സ്ത്രീകള്‍ തുള്ളി തുള്ളി തുള്ളി സുഖപ്പെടുന്നുണ്ടെങ്കില്‍  ഞാന്‍ അവര്‍ക്കൊപ്പമാണ്.’’

പുരുഷന്‍ ഏലൂര്‍
നവനാസ്തികര്‍
നവനാസി സ്ലീപ്പര്‍ സെല്ലുകള്‍
‘‘ഞാന്‍ യുക്തിവാദിയല്ല, നാസ്തികനാണ് എന്ന് പ്രഖ്യാപിക്കുമ്പോള്‍ ഒരു യുക്തിവാദിയുടെ സാമൂഹ്യ ഉത്തരവാദിത്വത്തില്‍നിന്ന് ഒഴിഞ്ഞുമാറി ‘ദൈവമില്ല' എന്നുപറയുന്ന സിംഗിള്‍ ഗിയര്‍ ഓപ്പറേഷനാണ് ഇവര്‍ നടത്തുന്നത്. അത് ഒരു എളുപ്പക്രിയ കൂടിയാണ്. യുക്തിവാദി പ്രവര്‍ത്തകരുടെ സാമൂഹ്യ- രാഷ്ടീയ ഉത്തരവാദിത്വത്തില്‍നിന്ന് ഒഴിഞ്ഞുമാറുകയും ചെയ്യാം, പുരോഗമനവാദി എന്ന കിരീടം കിട്ടുകയും ചെയ്യും. അതുകൊണ്ടാണ് നവനാസ്തികര്‍ യുക്തിവാദി സംഘം പ്രവര്‍ത്തനത്തെ തള്ളിപ്പറയുന്നത്. യുക്തിവാദി സംഘത്തിന്റെ മീറ്റിംഗുകളില്‍  ‘മൂന്നും നാലും ഏഴു പേരില്‍ നിന്ന് ആയിരങ്ങളിലേക്ക് ഞാന്‍ മാറ്റി' എന്ന് നവ നാസ്തികന്‍ പറയുമ്പോള്‍, അത് കഴിഞ്ഞകാല യുക്തിവാദിസംഘം പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളെ കുറിച്ചുള്ള അറിവില്ലായ്മയോ തമസ്‌കരണമോ ആണ് ഇയാള്‍ ലക്ഷ്യം വക്കുന്നതെന്ന് തീര്‍ച്ച.’’

കെ. രാമചന്ദ്രന്‍
ആചാര സംരക്ഷകരായ ആണ്‍കോയ്മ:
കേരളത്തെ ഓര്‍മിപ്പിക്കുന്ന മാസിഡോണിയന്‍ സിനിമാനുഭവം
‘‘ശബരിമലയില്‍ സ്ത്രീകള്‍ക്ക് പ്രവേശിക്കാന്‍ നിയമപരമായി അനുമതിയുണ്ടായിട്ടും ആചാരലംഘനത്തിന്റെ പേരില്‍ അവര്‍ക്കെതിരെയുള്ള വിലക്ക് തുടരുകയും അങ്ങോട്ട് പോകാന്‍ ശ്രമിച്ചവരെ ശാരീരികവും സംസ്‌കാരികവും രാഷ്ട്രീയവുമായ അക്രമത്തിലൂടെ നേരിടുകയും ചെയ്തത് നമ്മുടെ കേരളത്തിലാണ്. കേരളത്തിലെ അനുഭവം മുമ്പിലുള്ള നമുക്ക് മാസിഡോണിയയില്‍ നടക്കുന്നതായി ഗോഡ് എക്‌സിസ്റ്റ്‌സ്, ഹേര്‍ നെയിം ഈസ് പെട്രൂന്യ എന്ന സിനിമയില്‍ ചിത്രീകരിച്ച സംഭവവുമായി അദ്ഭുതപ്പെടുത്തുന്ന സമാനത കാണാന്‍ കഴിയും. രണ്ടിലും ആചാരം ലംഘിച്ചത് സ്ത്രീകളാണ്. ശബരിമലയുടെ പേരില്‍ കേരളത്തില്‍ നടന്ന സ്ത്രീവിരുദ്ധ കോലാഹലം കണ്ടവര്‍ക്ക് മാസിഡോണിയയില്‍ നടന്നതെന്തെന്നും അതിനോടുള്ള പ്രത്യയശാസ്ത്രപരവും രാഷ്ട്രീയവുമായ പൊതുമനോഭാവം എന്തായിരുന്നെന്നും നേരിട്ടുകണ്ട് അനുഭവിക്കുന്ന ഫീല്‍ തന്നെ ഈ ചിത്രത്തില്‍നിന്ന് കിട്ടും.’’

മുഹമ്മദ് അബ്ബാസ്
അവിശ്വാസികള്‍ എന്നോട് പക സൂക്ഷിച്ചില്ല,
വിശ്വാസികള്‍ ഉള്ളില്‍ അതുമാത്രം സൂക്ഷിച്ചു
‘ഇസ്​ലാമിനെ വിമര്‍ശിക്കുന്ന ഞാന്‍ നിരീശ്വരവാദിയാണെന്നുപറഞ്ഞ് എന്റെ കല്യാണം മുടക്കുന്നതില്‍ വരെ കാര്യങ്ങളെ കൊണ്ടെത്തിച്ചു. അതിന്റെ പേരില്‍ ഒരു വെള്ളിയാഴ്ച പള്ളി മുറ്റത്ത് കൂട്ടത്തല്ലുമുണ്ടായി. കല്യാണം മുടക്കാന്‍ നോക്കിയ ആള്‍ പുറമേക്ക് മുസ്ലിംലീഗുകാരനും, അകമേ എന്‍.ഡി.എഫുകാരനും ആയിരുന്നു. അന്ന് എന്റെ പക്ഷത്തുനിന്നത് അവിശ്വാസികളല്ല, എന്റെ രക്തബന്ധങ്ങളാണ്. പിറ്റേന്നത്തെ വെള്ളിയാഴ്ച മറ്റ് മഹല്ലുകളില്‍ നിന്നുള്ള എന്‍.ഡി.എഫുകാര്‍ വന്ന് ഏട്ടന്മാരുടെയെല്ലാം വീടുകളില്‍ കയറി ഭീഷണിപ്പെടുത്തി. എന്നെ കോട്ടക്കല്‍ ബസ്റ്റാന്‍ഡില്‍ വച്ച് മര്‍ദ്ദിക്കാന്‍ നോക്കി. ഞാന്‍ ഖുര്‍ ആനിനെ വിമര്‍ശിക്കുന്നു എന്നായിരുന്നു അവരുടെ മുഖ്യ പരാതി. ഖുര്‍ആന്‍ വിമര്‍ശനം ഇങ്ങനെ നടുറോഡില്‍ വെച്ച് തല്ലിത്തീര്‍ക്കേണ്ട വിഷയമായി നിങ്ങള്‍ക്ക് തോന്നുന്നുവെങ്കില്‍ അങ്ങനെ ആവാം എന്ന് ഞാനുറപ്പിച്ചു പറഞ്ഞപ്പോള്‍ അവര്‍ ചെറിയ ഉന്തും തള്ളും കൊണ്ട് തൃപ്തരായി മടങ്ങിപ്പോയി.’’

റിഹാന്‍ റാഷിദ്
അവിശ്വാസിയാവുക
എളുപ്പമല്ല
‘‘ഇസ്​ലാലാമോഫോബിയയുടെ കാലത്ത് വിശ്വാസത്തിന് വളരെ പ്രസക്തമായ ചില കാര്യങ്ങള്‍ ചെയ്യാനാവും പക്ഷേ, മതം മുന്നോട്ടു വെക്കുന്ന സമാധാനത്തെ പൂര്‍ണമായും നിരാകരിച്ച്, തീവ്രനിലപാടുകള്‍ എടുക്കാനാണ് തുനിയുന്നത്. ഈ തീവ്രനിലപാടുകള്‍ മേല്‍പ്പറഞ്ഞ ഫോബിയയെ അധികരിപ്പിക്കാന്‍ മാത്രമാണ് ഉപകാരപ്പെടുന്നത്. എതിര്‍ച്ചേരിയിലുള്ളവര്‍ക്ക് തങ്ങളുടെ അഭിപ്രായങ്ങള്‍ ശരിയാണെന്ന് ബോധ്യപ്പെടുത്താനും, ഏതാണ് ശരി ഏതാണ് തെറ്റ് എന്ന് സംശയിച്ചു നില്‍ക്കുന്നവരെക്കൂടി തങ്ങളിലേക്ക് ആകര്‍ഷിക്കാനും അതുപയോഗപ്പെടുത്തുന്നു. മറിച്ചും അത് ചെയ്യുന്നുണ്ട്. തങ്ങളുടെ പ്രവര്‍ത്തകരും വിശ്വാസികളും അനുകൂലികളും ഉള്‍പ്പടുന്ന സോഷ്യല്‍ മീഡിയാ കമ്യൂണിറ്റികളില്‍ക്കൂടിയാണ് ഇത്തരം വെറുപ്പുകള്‍ ഉത്പാദിപ്പിക്കുന്നതും വിതരണം ചെയ്യുന്നതും.’’

സന്ധ്യ എന്‍.പി.
ഞാന്‍ യുക്തിവാദിയാണോ
വിശ്വാസിയാണോ?
‘‘എന്റെ ജീവിതത്തില്‍ സംഭവിച്ചതെല്ലാം എന്നെ അത്ഭുതപ്പെടുത്താറുണ്ട്. അതൊന്നും പക്ഷേ, എന്നെ വിശ്വാസിയാക്കിയിട്ടില്ല. യുക്തിവാദിയും ആക്കിയിട്ടില്ല. ഇതിനു രണ്ടിനുമിടയിലാണതിന്റെ സ്ഥാനം. ചെറുതായിരിക്കുമ്പോള്‍ വീട്ടില്‍ മുറ്റത്ത് തുളസി നട്ട് വെള്ളമൊഴിച്ച് കുറേനാള്‍ ഒരു തുളസിയെ വളര്‍ത്താന്‍ ശ്രമിച്ചിട്ടുണ്ട് ഞാന്‍. കുറച്ചു ദിവസം കഴിഞ്ഞപ്പോള്‍ അത് ഉണങ്ങിക്കരിഞ്ഞുപോയി. ക്രമേണ, തുളസിത്തറ ഞാന്‍ മറന്നു. പിന്നെ ഉണ്ടായിരുന്നൊരു ശീലം നവരാത്രിക്കാലത്ത് രാവിലെ കുളിച്ച് സ്റ്റേഷനറിക്കടയില്‍ നിന്ന് 50 പൈസ കൊടുത്തുവാങ്ങിയ വട്ടത്തിലുള്ള കളഭം ചാലിച്ച് ആ നവരാത്രിക്കാലം മുഴുവന്‍ കുറിയിട്ട് സ്‌കൂളില്‍ പോവുക എന്നതായിരുന്നു. കളഭത്തിന്റെ മണം അക്കാലം മുഴുവന്‍ കൂടെയുണ്ടാവും. കളഭത്തിന്റെ മണവും നെറ്റിയില്‍ കുറിയും കാത്ത് എത്രയോ കാലം നവരാത്രിക്കാലത്തിനുവേണ്ടി ഞാന്‍ കാത്തിരുന്നിട്ടുണ്ട്.’’

ഷഫീക്ക് മുസ്തഫ
എനിക്കിപ്പോള്‍ എന്റേതായ
ഒരു ഇസ്​ലാമുണ്ട്
‘‘എനിക്ക് എന്റേതായ ഒരു ഇസ്ലാമില്‍ വിശ്വസിക്കാനും അത് അനുവര്‍ത്തിക്കാനും പറ്റും. അതുപ്രകാരം, എനിക്ക് ഇപ്പോള്‍ എന്റേതായ ഒരു ഇസ്ലാമുണ്ട്. അതില്‍ മറ്റ് ഇസ്ലാമുകളില്‍ നിന്ന് സ്വാംശീകരിച്ചതും സ്വയം ഇന്റര്‍പ്രെട്ട് ചെയ്തതുമായ കാര്യങ്ങളുണ്ട്. വിശ്വാസം എന്നെ സംബന്ധിച്ച് വളരെ ലളിതമായ കാര്യമാണ്. പ്രവാചകന്റെ വ്യക്തിത്വത്തെയും അദ്ദേഹം ജീവിച്ചിരുന്ന കാലഘട്ടത്തേയും അന്നത്തെ സാമൂഹികാവസ്ഥകളെയും കുറച്ചെങ്കിലും മനസ്സിലാക്കാമെങ്കില്‍ ഹദീസുകളില്‍ തൂങ്ങിയുള്ള കടുംപിടുത്തങ്ങളെ ഭയക്കാതെ വിശ്വാസിയായിരിക്കാന്‍ പറ്റും. അല്‍പം കോമണ്‍ സെന്‍സും കൂടിയുണ്ടെങ്കില്‍ ഹദീസുകളെ ഒരു ശരാശരി വിശ്വാസിക്കുപോലും വിലയിരുത്താനും നിര്‍ദ്ധാരണം ചെയ്യാന്‍ പറ്റും. ‘ഖുര്‍ആന്‍ പാരായണം സംഗീതാത്മകമായിരിക്കെ പ്രവാചകന്‍ സംഗീതം വിലക്കുന്നതെങ്ങനെ?' എന്നൊരു ചോദ്യമുണ്ടാവാന്‍ കോമണ്‍സെന്‍സ് മാത്രം മതിയല്ലോ.’’

സിദ്ദിഹ
പൂര്‍ണമായും തെരഞ്ഞെടുക്കാനായില്ല,
മതവും യുക്തിവാദവും
‘‘മതവിശ്വാസിയും മതരഹിതരും മതവിരുദ്ധരും യുക്തിവാദിയും നാലുവഴിയാണെങ്കില്‍ അതിന്റെ ജംഗ്ഷനില്‍ നില്‍ക്കലാണ് ഇക്കാലത്തെ രാഷ്ട്രീയശരി. സാമൂഹികപ്രത്യാഘാതങ്ങളില്ലാത്ത വ്യക്തിപരമായ ഏതുതരം വിശ്വാസം വെച്ചു പുലര്‍ത്തുന്നവര്‍ക്കും അവകാശങ്ങളുണ്ട്. മനുഷ്യരെ വിലകുറച്ചു കാണുന്ന, ലിംഗനീതി പുലര്‍ത്താത്ത എല്ലാ സിദ്ധാന്തങ്ങള്‍ക്കും എതിര് നില്‍ക്കേണ്ടതുണ്ട്.’’