വെള്ളാപ്പള്ളി,
അമൃതാനന്ദമയി;
നിസ്സാരമല്ലാത്ത
പ്രതീകങ്ങൾ

കേരളം വീണ്ടും രണ്ട് നിർണായക തെരഞ്ഞെടുപ്പുകളിലേയ്ക്ക് കടക്കുമ്പോൾ മൗലികമായ ഒരു ചോദ്യം ഉയർന്നുവരുന്നു: തെരഞ്ഞെടുപ്പ് നേട്ടങ്ങൾക്കായി പ്രധാന മുന്നണികൾ ജാതി- മത- വർഗീയ ശക്തികളുമായി കൂടുതൽ ‘ചേർച്ച’ രാഷ്ട്രീയത്തിൽ ഏർപ്പെടുമ്പോൾ കേരളത്തിന്റെ മതേതര ജനാധിപത്യ അടിത്തറ സമ്മർദ്ദത്തിലാകുന്നില്ലേ എന്നതാണത്. ‘ചേർച്ച’ രാഷ്ട്രീയം സങ്കുചിതമായി സാമുദായിക സന്ധിയും സന്നാഹവും ഉറപ്പിക്കുന്ന ഒന്നാണ്.

കേരളത്തിലെ ഇടതുപക്ഷം ചരിത്രപരമായി മതേതരത്വത്തിന്റെയും സാമൂഹികനീതിയുടെയും സംരക്ഷകരാണ്. 1957-ൽ പാർലമെന്ററി ജനാധിപത്യത്തിലൂടെ അധികാരത്തിൽ വന്ന കമ്യൂണിസ്റ്റ് സർക്കാർ ജാതിയുടെയും മതത്തിന്റെയും വേരൂന്നിയ താൽപ്പര്യങ്ങളെ മറികടന്ന് ഭൂപരിഷ്കരണങ്ങൾ, വിദ്യാഭ്യാസ സംരംഭങ്ങൾ, മതേതര നിയമനിർമ്മാണം എന്നിവയ്ക്ക് തുടക്കമിട്ടു. എന്നാൽ ഇതിനെതിരെ ഈ ശക്തികൾ തന്നെ സംഘടിപ്പിച്ച വിമോചനസമരം ആ പരീക്ഷണങ്ങളെ അട്ടിമറിച്ചു. കേരള രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ നിർണ്ണായക വഴിത്തിരിവായിരുന്നു അത്. കേരളത്തിൽ വേരൂന്നിയ മത- ജാതി- സാമുദായിക ശക്തികൾ മതേതര ജനാധിപത്യത്തെ ദുർബലപ്പെടുത്താൻ തുടങ്ങുന്നത് അന്നുമുതലാണ്.

പതിറ്റാണ്ടുകൾക്കുശേഷം ഇന്ന് ചരിത്രം കൂടുതൽ സങ്കീർണമായ രൂപത്തിൽ ആവർത്തിക്കുന്നതായി അനുഭവപ്പെടുന്നെങ്കിൽ അതിൽ അതിശയമില്ല. പാർലമെന്ററി ആധിപത്യം നിലനിർത്താനുള്ള തിടുക്കത്തിൽ ഇടതുപക്ഷം ഒരിക്കൽ നേരിടാൻ ശ്രമിച്ച അതേ ജാതി- മത- സാമുദായിക വിഭാഗങ്ങളുമായി വിട്ടുവീഴ്ച ചെയ്യാൻ തയ്യാറെടുക്കുകയാണെന്നു പൊതുവെ ഒരു പ്രതീതി ജനിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇതൊരു ഒറ്റപ്പെട്ട പ്രതിഭാസമല്ല. സമാനമായ തന്ത്രങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ചാണ് യു ഡി എഫും അതിജീവിക്കുന്നത്. എല്ലായിടത്തും അധികാര രാഷ്ട്രീയം അത്തരം സന്ദർഭങ്ങളെ, സംഭവങ്ങളെ ഇതിനായി ഉപയോഗിക്കുന്നുണ്ട്.  എന്നാൽ മതേതരത്വം അഭിമാനകരമായി കാത്തുസൂക്ഷിക്കുന്ന കേരളത്തിൽ അത്തരം വിട്ടുവീഴ്ചകൾ അപകടകരമായി മാറുന്നു. തെരഞ്ഞെടുപ്പ് ഗണിതത്തിന്റെ ബലിപീഠത്തിൽ പ്രത്യയശാസ്ത്രം പൂർണ്ണമായും ബലിയർപ്പിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടോ, അത്തരം ഹ്രസ്വകാല പ്രായോഗികത കേരളത്തിന്റെ ദീർഘകാല ജനാധിപത്യ പാരമ്പര്യത്തെ ദുർബലപ്പെടുത്തുമോ എന്നതെല്ലമാണ് ഗൗരവമായ ചോദ്യങ്ങൾ.

ഹിന്ദുത്വ ദേശീയതയുടെ പ്രവർത്തനങ്ങൾ കേരള രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ പൊതു ശീലങ്ങളെ മാറ്റിമറിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കയാണ്. ഭരണഘടനയ്‌ക്കെതിരായ വർഗീയ ദേശീയതയുടെ തീവ്രമായ നീക്കങ്ങൾ ഇന്ത്യയിലുടനീളം പ്രകടമാണ്. കേരളവും ഇതിൽ നിന്ന് മുക്തമല്ല. അത്തരം സമ്മർദ്ദങ്ങൾക്കെതിരെ ഏറ്റവും ശക്തമായ പ്രതിരോധം തീർക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്ന ഇടതുപക്ഷം ചെറുത്തുനിൽപ്പിനുപകരം പ്രീണനത്തെ ആശ്രയിക്കുന്ന നടപടികൾ സ്വീകരിക്കുന്നത് പൊതുവെ വിമർശനങ്ങൾക്കു വഴിയൊരുക്കും.

അമൃതാനന്ദമയി, വെള്ളാപ്പള്ളി നടേശൻ തുടങ്ങിയ മത- സാമുദായിക നേതാക്കളെ ആദരിക്കുന്നത് പ്രതീകാത്മകമായിട്ടാണെന്നു പറഞ്ഞു തള്ളിക്കളയാമെങ്കിലും, രാഷ്ട്രീയത്തിൽ പ്രതീകാത്മകത നിസ്സാരമല്ല. അത് ചേർച്ച രാഷ്ട്രീയത്തെയും രാഷ്ട്രീയ മുൻഗണനകളെയും കുറിച്ചുള്ള വിപൽസന്ദേശങ്ങൾ നൽകുന്നു. മുഖ്യമന്ത്രിയുടെ പ്രസ്താവനകൾ ഇടയ്ക്കിടെ സംഘപരിവാറിന്റെ വാചാടോപങ്ങളുമായി ചേർന്നുപോകുന്നതായി തോന്നുമെങ്കിലും അതേ സംഘപരിവാറിന്റെ ശക്തനായ വിമർശകനാണ്‌ അദ്ദേഹം. എന്നാൽ ന്യൂനപക്ഷങ്ങൾ - പ്രത്യേകിച്ച് മുസ്ലീങ്ങൾ - അകറ്റപ്പെടുകയാണെന്ന അനാവശ്യമായ ഭയം ഇത് ഉയർത്തുന്നുണ്ട്. ഇവിടെ ഇടതുപക്ഷം തന്ത്രപരമായി സന്തുലിതമാക്കൽ (strategic balancing) നടത്തുന്നതായും ആക്ഷേപമുണ്ട്. മുസ്ലീം ലീഗ്, എസ് ഡി പി ഐ, ജമാഅത്തെ ഇസ്ലാമി എന്നിവയ്‌ക്കെതിരായ വിമർശനങ്ങൾ മുസ്ലീം സമൂഹത്തെയകമാനം വിമർശിക്കുന്നവയല്ല. വാസ്തവത്തിൽ കേരളത്തിലെ മുസ്ലീം വോട്ടർമാർ രാഷ്ട്രീയമായി സൂക്ഷ്മബോധമുള്ളവരാണ്. ഹിന്ദുത്വത്തിന്റെ വളർച്ചയുടെ വിശാലമായ അപകടം അവർ മനസ്സിലാക്കുന്നുണ്ട്. എന്നാൽ അവരിൽ ആശങ്ക വളരുന്നു. അത്തരം സന്ദർഭങ്ങളിൽ വാചാടോപങ്ങൾ, തന്ത്രപരമായിരിക്കുമ്പോൾ പോലും, കേരള രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ മതേതര മനോഭാവത്തെ പരിക്കേൽപ്പിക്കാം. ഇടതുപക്ഷം ഇത് തിരിച്ചറിയേണ്ടിയിരിക്കുന്നു.

വർഗീയവാദികളോടല്ല, വിശ്വാസികളോടാണ് തങ്ങൾ ഐക്യപ്പെട്ടിരിക്കുന്നതെന്ന് സിപിഎം തറപ്പിച്ചുപറയുന്നുണ്ട്. വിശ്വാസവും വർഗീയതയും തമ്മിലുള്ള ഈ വ്യത്യാസം പുതിയതല്ല - ഇത് വളരെക്കാലമായി ഇടതുപക്ഷത്തിന്റെ സൈദ്ധാന്തിക സമീപനത്തിന്റെ ഭാഗമാണ്. ഇന്ത്യ പോലുള്ള മതപരമായ ഒരു സമൂഹത്തിൽ വിശ്വാസത്തോട് ശത്രുത പുലർത്താൻ കഴിയില്ലെന്ന് ഇടതുപക്ഷം തിരിച്ചറിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. എന്നാൽ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കാലത്ത് ഈ പ്രതിരോധനിരയുടെ മൂർച്ച കൂട്ടുന്നു. മതേതരത്വത്തെ ഇതിലൂടെ ദുർബലപ്പെത്തുന്നുണ്ടെന്ന് പ്രതിപക്ഷം സി പി എമ്മിനെ കുറ്റപ്പെടുത്തുന്നു. അതുകൊണ്ടാണ് ഇടതുപക്ഷം വർഗീയ വിഭജനങ്ങളെ അംഗീകരിക്കാതെ വിശ്വാസത്തെ ബഹുമാനിക്കുന്നതായി പറയുന്നത്. ഇതിൽ കാപട്യമുണ്ടോ എന്ന് പറയേണ്ടത് ജനങ്ങളാണ്.

എന്നാൽ ഈ വിശദീകരണം എത്രത്തോളം വിശ്വസനീയമാണ്? പ്രായോഗികമായി ഇതിന്റെ അതിർവരമ്പുകൾ സങ്കീർണമാണ്. 'വിശ്വാസത്തോടുള്ള ബഹുമാനം' എന്ന് തുടങ്ങുന്നത് തെരഞ്ഞെടുപ്പ് നേട്ടത്തിനായി ജാതി- സാമുദായിക സ്വത്വങ്ങളെ അംഗീകരിക്കുന്നതിലേക്ക് എളുപ്പത്തിൽ എത്തിച്ചേരും. ഇതിന്റെ അപകടം വ്യക്തമാണ്: ഇടതുപക്ഷം ഈ രീതിയെ കൂടുതൽ സാധൂകരിക്കുന്തോറും, ഒരിക്കൽ അഭിമാനത്തോടെ കണ്ടിരുന്ന മതേതരമൂല്യങ്ങൾ വീണ്ടെടുക്കാൻ അവർക്ക് കൂടുതൽ ബുദ്ധിമുട്ടേണ്ടിവരും.    

കേരളത്തിലെ ജാതിസംഘടനകൾ - നായർ സമുദായത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന എൻ‌ എസ്‌ എസും ഈഴവസമുദായത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന എസ്‌ എൻ‌ ഡി‌ പിയും - സ്വാധീനമുള്ള സംഘടനകൾ തന്നെയാണ്. ഒരു കോടി ഇരുപതുലക്ഷത്തിലേറെ വരുന്ന ഈ രണ്ടു സമുദായങ്ങൾ ഒരു വലിയ ജനവിഭാഗത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. അവരുടെ സംഘടനാനേതൃത്വം പലപ്പോഴും "ഹിന്ദു വോട്ടിനായി" പ്രതിനിധാനം ചെയ്യുന്നുവെന്ന് അവകാശപ്പെടുന്നുണ്ടു. എന്നാൽ കാര്യങ്ങൾ കൂടുതൽ സങ്കീർണ്ണമാണ്. കേരളത്തിൽ ഏകീകൃതമായ ഒരു ഹിന്ദു ഭൂരിപക്ഷമില്ല. രാഷ്ട്രീയമായി അവർ വിഭജിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ചരിത്രപരമായ അവരുടെ നിലപാടുകൾ പ്രധാനമാണ്: ഈഴവർ വളരെക്കാലമായി ഇടതുപക്ഷ വോട്ട് ബാങ്കായിരുന്നു. അതേസമയം നായർസമുദായം യു‌ ഡി‌ എഫിലേക്കാണ് ചേർന്ന് നിൽക്കുന്നത്. സമുദായനേതാക്കൾ അവർക്കു സ്വാധീനമുള്ള ഇടങ്ങളിൽ സാമുദായിക വികാരം ഉപയോഗപ്പെടുത്താൻ ശ്രമിച്ചേക്കാം. പക്ഷേ വോട്ടർമാർ പലപ്പോഴും സ്വതന്ത്രമായി ചിന്തിക്കുന്നു, പ്രവർത്തിക്കുന്നു. പ്രാദേശിക പ്രശ്‌നങ്ങളും വലിയ രാഷ്ട്രീയ സാഹചര്യങ്ങളും പ്രാദേശിക നേതൃത്വവും അവരെ സ്വാധീനിക്കുന്നു.

എന്നാൽ അത്തരം സമുദായ സംഘടനകളുടെ തിരഞ്ഞെടുപ്പ്കാലത്തെ സ്വാധീനം പൂർണമായി നിഷേധിക്കാനാവില്ല. കടുത്ത മത്സരങ്ങളിൽ, പ്രത്യേക മണ്ഡലങ്ങളിൽ, മാർജിൻ മാറ്റാനുള്ള അവരുടെ കഴിവ് നിർണായകമാണെന്ന് തെളിയിക്കാനാകും. പ്രത്യയശാസ്ത്രപരമായ വിശുദ്ധിയിൽ വിട്ടുവീഴ്ച ചെയ്യേണ്ടിവന്നാലും, എൽ ഡി എഫുമായും യു ഡി എഫുമായും ഇടപഴകാൻ ഈ യാഥാർത്ഥ്യം പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. മതേതര കേരളത്തിന്റെ ഭാവി ഈ ഇടപെടലുകൾ തന്ത്രപരമായി തുടരുമോ അതോ കൂടുതൽ ഘടനാപരമായ, നയപരമായ വിട്ടുവീഴ്ചകളായി അത് പരിണമിക്കുമോ എന്നതിനെ ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്നു.

മാറുന്ന ദേശീയ ഹിന്ദുത്വ രാഷ്ട്രീയ സാഹചര്യത്തിൽ, മതസ്ഥാപനങ്ങളും അവയുടെ മാനേജ്‌മെന്റും ഇന്ന് പലതരത്തിലുമുള്ള സംഘർഷ കേന്ദ്രങ്ങളായി മാറിയിരിക്കുന്നു. ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ മേൽനോട്ടം സർക്കാർ ഉറപ്പാക്കുന്നതിലൂടെ കേരളത്തിന്റെ മതേതര പാരമ്പര്യം സംരക്ഷിക്കാനുള്ള ശ്രമങ്ങളായി തിരുവിതാംകൂർ ദേവസ്വം ബോർഡും ആഗോള അയ്യപ്പസംഗമം പോലുള്ള സംരംഭങ്ങളും അവതരിപ്പിക്കപ്പെടുന്നുണ്ട്. എന്നാൽ പുരോഹിത നിയമനങ്ങളിലെ ജാതിവിവേചനം അല്ലെങ്കിൽ ദേവസ്വം സ്ഥാപനങ്ങളിലെ സംവരണ നിഷേധം പോലുള്ള വിവാദങ്ങൾ ഗുരുതരമായ ചോദ്യങ്ങൾ ഉയർത്തുന്നു. ഇടതുപക്ഷത്തിന് കീഴിലുള്ള ഭരണത്തിൽ വിവേചനപരമായ ആചാരങ്ങൾ പരിഷ്കരിക്കാൻ കഴിയുന്നില്ലെങ്കിൽ, മതേതരത്വത്തെ സംരക്ഷിക്കുന്നുവെന്ന അവകാശവാദങ്ങൾ പൊള്ളയായി മാറും.

ശബരിമല ഇപ്പോഴും ഒരു വൈകാരിക വിഷയമാണ്. സ്ത്രീപ്രവേശനം അനുവദിച്ചുകൊണ്ടുള്ള സുപ്രീം കോടതി വിധി നടപ്പിലാക്കുന്നതിൽ എൽ ഡി എഫ് ഒരിക്കൽ ധീരമായ നിലപാട് സ്വീകരിച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ പിന്നീട് തെരഞ്ഞെടുപ്പ് സമ്മർദ്ദത്തിൽ മടിച്ചുനിന്നു. പരിഷ്കാരങ്ങൾ ഏകീകരിക്കുന്നതിനുപകരം, ജാഗ്രതയോടെയുള്ള പ്രീണനത്തിനും തെരഞ്ഞെടുത്ത പ്രസ്താവനകൾക്കും ഇടയിൽ ഇടതുസർക്കാർ കുടുങ്ങി. 'വിശ്വാസഭരണത്തിൽ', മതേതരഭരണം എന്നാൽ എന്താണ് അർത്ഥമാക്കുന്നത് എന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള വ്യക്തതയല്ല, ആശയക്കുഴപ്പമാണ് ഫലം.

കേരളത്തിൽ ഇടതുപക്ഷത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ ശക്തികളിൽ ഒന്ന് സർക്കാരിലെ സാന്നിധ്യം മാത്രമല്ല. സാംസ്കാരിക പ്രതിരോധത്തെ വളർത്തിയെടുക്കുന്നതിലും അതിന്റെ പങ്കാളിത്തം ഉണ്ടായിരുന്നു. എഴുത്തുകാർ, കലാകാരർ, പൊതു ബുദ്ധിജീവികൾ എന്നിവർ പലപ്പോഴും നിർണായക സഖ്യശക്തികളായി പ്രവർത്തിച്ചുകൊണ്ട്, അധികാരത്തിലിരിക്കുന്ന ഇടതുപക്ഷം അതിന്റെ പ്രത്യയശാസ്ത്ര അടിത്തറയിൽ നിന്ന് വളരെ അകന്നുപോകുന്നില്ലെന്ന് ഉറപ്പാക്കാൻ ശ്രമിച്ചിട്ടുണ്ട്. എന്നാൽ ഇന്ന് "സാംസ്കാരിക എതിർപ്പ്" ഏറെ ദുർബലമായിരിക്കുന്നു.

ഈ അവസ്ഥ ഒരു ഒത്തുതീർപ്പിന്റെ അടയാളമാണോ? അതോ ഒരു തെരഞ്ഞെടുപ്പ് പോരാട്ടത്തിന്റെ സന്ദർഭത്തിലുള്ള ഒരു താൽക്കാലിക പിൻവാങ്ങലാണോ? സത്യം ഇതിനിടയിലെവിടെയോ ആയിരിക്കാം. സാംസ്കാരിക മേഖല ഛിന്നഭിന്നവും അനിശ്ചിതത്വത്തിലുമാണ്. സഖ്യരാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ സങ്കീർണ്ണതകളോടൊപ്പം രാഷ്ട്രീയ ഒറ്റപ്പെടലിനെക്കുറിച്ചുള്ള ഭയം തുറന്ന വിമർശനത്തെ മന്ദീഭവിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. എന്നാൽ സാംസ്കാരിക വിമർശനത്തിന്റെ ആവശ്യകത എക്കാലത്തേക്കാളും കൂടുതൽ അനിവാര്യമായ ഒരു കാലഘട്ടത്തിലാണ് ഇന്ന് നാം ജീവിക്കുന്നത്.  ഇതിന്റെ ദുർബലാവസ്ഥയാണ് ഇടതുപക്ഷം തന്നെ വലതുപക്ഷത്തേക്ക് ചായാൻ സാധ്യതയുള്ളതായി തോന്നുപ്പിക്കുന്നത്. ശാസ്ത്രസാഹിത്യ പരിഷത്ത് പോലുള്ള അപൂർവം സംഘടനകൾ മാത്രമാണ് ചിലകാര്യങ്ങളിലെങ്കിലും അഭിപ്രായം തുറന്നുപറയുന്നത്.

തെരഞ്ഞെടുപ്പ് അടുത്തുവരുമ്പോൾ എൽ ഡി എഫും യു ഡി എഫും സാമുദായിക ചേർച്ച രാഷ്ട്രീയ പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ കൂടുതൽ വ്യാപൃതരാകുന്നത് കാലാകാലങ്ങളിൽ കണ്ടുവരുന്നതാണ്. കേരളത്തിൽ ഇപ്പോഴും തെരഞ്ഞെടുപ്പ് നേട്ടത്തിനായി പാടുപെടുന്നുണ്ടെങ്കിലും ബി ജെ പി തന്ത്രപരമായ നിലപാടാണ് സ്വീകരിച്ചിരിക്കുന്നത്. കോൺഗ്രസിനെ ദുർബലപ്പെടുത്തുക, ഭിന്നതകൾ മുതലെടുക്കുക, ഹിന്ദുത്വ രാഷ്ട്രീയത്തിന് സ്ഥിരമായി ഇടം സൃഷ്ടിക്കുക എന്നതാണ് അവരുടെ വർത്തമാനകാലതന്ത്രം. ദീർഘകാലാടിസ്ഥാനത്തിൽ നോക്കിയാൽ ജാതി, സാമുദായിക കൂട്ടായ്‌മകളിൽ ഏർപ്പെടുന്നതിലൂടെ, എൽ ഡി എഫും യു ഡി എഫും ബി ജെ പിയുടെ അന്തിമ വളർച്ചയ്ക്ക് വഴിയൊരുക്കിയേക്കാം എന്നതാണ് ഇതിന്റെ ഫലം.

സാമ്പത്തിക സ്തംഭനം, തൊഴിലില്ലായ്മ, കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനം, കുടിയിറക്കത്തിന്റെ പ്രശ്നങ്ങൾ, ദലിത്, ആദിവാസി സമൂഹങ്ങളുടെ പ്രാന്തവൽക്കരണം, സ്ത്രീകളുടെയും കുട്ടികളുടെയും പ്രശ്നങ്ങൾ, ബി ജെ പി നേതൃത്വത്തിലുള്ള കേന്ദ്രസർക്കാർ ഫെഡറലിസത്തിന് നൽകിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന ഭീഷണി തുടങ്ങിയ യഥാർത്ഥ സാമൂഹിക വിഷയങ്ങൾ വർഗീയ കണക്കുകൂട്ടലുകളുടെ ബഹളത്തിൽ അവഗണിക്കപ്പെടുന്നു എന്നതാണ് ദുരന്തം. മതപരവും ജാതിപരവുമായ വികാരങ്ങളെ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതിലേക്ക് കേരളത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയം ചുരുങ്ങുമ്പോൾ, സംസ്ഥാനത്തിന്റെ ഭാവിയെ യഥാർത്ഥത്തിൽ നിർണ്ണയിക്കുന്ന ഘടനാപരമായ വെല്ലുവിളികൾക്ക് ശ്രദ്ധ കുറയുകയാണ്.

കേരളത്തിന്റെ ജനാധിപത്യപാരമ്പര്യം സവിശേഷമായിരുന്നു: സാമൂഹിക പരിഷ്കാരങ്ങൾ, മതേതര ഭരണം, സാമൂഹിക വികസനം എന്നിവ സംയോജിപ്പിച്ച് ലോകം മുഴുവൻ പ്രശംസിച്ചിരുന്ന ഒരു വികസനാനുഭവം സൃഷ്ടിച്ച സംസ്ഥാനം. ആ നീക്കിയിരുപ്പ് ഇന്ന് ശുഷ്കമാണ്. തെരഞ്ഞെടുപ്പ് തന്ത്രങ്ങൾക്കായി വിട്ടുവീഴ്ചകൾ ചെയ്തിട്ടും, ഇടതുപക്ഷം കേരളത്തിന്റെ മതേതര ചട്ടക്കൂടിനെ നിലനിർത്തുന്നതിൽ നിർണ്ണായക പങ്കാണ് വഹിക്കുന്നത്. ജനാധിപത്യ സ്ഥാപനങ്ങളെ സംരക്ഷിക്കുന്നതിലും ഹിന്ദുത്വത്തെ ചെറുക്കുന്നതിലും സാമൂഹിക ക്ഷേമത്തിനായി നിലകൊള്ളുന്നതിലും അതിന്റെ പ്രാധാന്യം ഇപ്പോഴും അനിഷേധ്യമാണ്. മതേതര ജനാധിപത്യം വെറുമൊരു തെരഞ്ഞെടുപ്പ് തന്ത്രമല്ല എന്നും അത് കേരളത്തിന്റെ പുരോഗതിയുടെ അടിത്തറയാണെന്നും അതുകൊണ്ടുതന്നെ മതേതര കേരളത്തിന്റെ ആത്മാവിനെ ദുർബലമാക്കുന്ന അപകടകരമായ പ്രവണതകൾ ചെറുക്കേണ്ടതുണ്ടെന്നും ഇടതുപക്ഷം തീർച്ചയായും തിരിച്ചറിയേണ്ടതുണ്ട്.