സൗദിയിലെ മുഖച്ഛായ മാറുന്ന നഗരങ്ങൾ,
ബുറൈദയുടെ പരിവർത്തനത്തിന്റെ കഥ

സൗദി അറേബ്യയുടെ ഹൃദയഭാഗത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ബുറൈദ എന്ന നഗരം, കഴിഞ്ഞ രണ്ട് ദശകങ്ങളിൽ അതിശയകരമായ പരിവർത്തനത്തിനാണ് സാക്ഷ്യം വഹിച്ചത്. യാഥാസ്ഥിതികതയുടെയും മതപരമായ നിയന്ത്രണങ്ങളുടെയും ഭൂതകാലത്തിൽ നിന്ന്, ഇന്ന് ഈ നഗരം സാമൂഹികമായ ഉണർവ്വിന്റെയും സാമ്പത്തികമായ മുന്നേറ്റത്തിന്റെയും പുതിയൊരു അധ്യായത്തിലേക്ക് കടക്കുകയാണ്. ഈ മാറ്റങ്ങൾ സൗദി അറേബ്യയുടെ വിശാലമായ പരിഷ്കരണ അജണ്ടയുടെ പ്രതിഫലനം കൂടിയാണ്.

ഇരുപത് വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പുള്ള ബുറൈദ

രണ്ട് ദശാബ്ദങ്ങൾക്ക് മുൻപ് ബുറൈദ, സൗദി അറേബ്യയുടെ അന്നത്തെ അവസ്ഥയുടെ ഒരു നേർക്കാഴ്ചയായിരുന്നു. ശക്തമായ മതപോലീസിന്റെ സാന്നിധ്യം നഗരത്തിലെങ്ങും അനുഭവപ്പെട്ടിരുന്നു. അഞ്ചു നേരത്തെ നമസ്കാര സമയങ്ങളിൽ കടകമ്പോളങ്ങൾ നിർബന്ധമായും അടച്ചിടുകയും സ്ത്രീകൾ ഒരു പുരുഷ രക്ഷാകർത്താവിൻ്റെ അകമ്പടിയില്ലാതെ പുറത്തിറങ്ങുന്നത് വിലക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. പുരുഷന്മാർക്കും സ്ത്രീകൾക്കും ഒരുമിച്ച് കൂടാൻ അനുവാദമില്ലായിരുന്നു. വിനോദത്തിനുള്ള സാധ്യതകൾ പരിമിതമായിരുന്നു - സിനിമാ തീയേറ്ററുകളോ സംഗീത പരിപാടികളോ ഉണ്ടായിരുന്നില്ല.

അക്കാലത്ത് സൗദി അറേബ്യയുടെ സാമ്പത്തിക അടിത്തറ ക്രൂഡ് ഓയിലിനെ അമിതമായി ആശ്രയിച്ചിരുന്നു. എണ്ണവിലയിലെ തുടർച്ചയായ കുറവ്, സൗദി പൗരന്മാർക്ക് ഉയർന്ന ശമ്പളമുള്ള സർക്കാർ ജോലികൾ എളുപ്പത്തിൽ ലഭിക്കുമെന്ന ധാരണയെ ചോദ്യം ചെയ്തു. ഈ സാമൂഹിക-സാമ്പത്തിക സാഹചര്യങ്ങൾക്കിടയിൽ, അസംതൃപ്തി പടർന്നുപിടിക്കുകയും അത് രാജ്യത്തിന്റെ മറ്റൊരു ‘കയറ്റുമതി’ക്ക് വളം നൽകുകയും ചെയ്തു: ഇസ്ലാമിക മൗലികവാദം. ഇതിൻ്റെ ഭീകരമായ ഒരനുഭവമായിരുന്നു 2005-ൽ ബുറൈദയിൽ ഒരു പ്രാദേശിക തീവ്രവാദി സംഘം ഏകദേശം 48 മണിക്കൂർ സുരക്ഷാ സേനയുമായി ഏറ്റുമുട്ടിയ സംഭവം. ഈ സംഭവം നഗരത്തിലെ ഭീതിയുടെയും അരക്ഷിതാവസ്ഥയുടെയും അന്തരീക്ഷം കൂടുതൽ ശക്തമാക്കി.

ഇന്നത്തെ ബുറൈദ

എന്നാൽ ഇന്ന്, ബുറൈദയെ തിരിച്ചറിയാൻ പോലും പ്രയാസമാണ്. പ്രകാശമാനമായ ഒരു വെള്ളിയാഴ്ച വൈകുന്നേരം, നഗരത്തിലെ പ്രധാന തെരുവുകളിൽ സ്ത്രീകളും പുരുഷന്മാരും ഒരുപോലെ സ്വതന്ത്രമായി നടക്കുന്നത് കാണാം. ദമ്പതികൾ കൈകോർത്ത് നടക്കുന്നു, റസ്റ്റോറന്റുകളിൽ ഒരുമിച്ചിരുന്ന് ഭക്ഷണം കഴിക്കുന്നു. നഗരത്തിൽ ഒരു സിനിമാ തീയേറ്റർ സജീവമായി പ്രവർത്തിക്കുന്നു, അവിടെ അറബിക് സിനിമകളും ഹോളിവുഡ് സിനിമകളും പ്രദർശിപ്പിക്കുന്നു. നഗരത്തിന്റെ പ്രാന്തപ്രദേശത്തുള്ള ഒരു വനിതാ ഡ്രൈവിംഗ് സ്കൂൾ തിരക്കിട്ട പ്രവർത്തനങ്ങളുമായി മുന്നോട്ട് പോകുന്നു. എവിടെയും മതപോലീസിൻ്റെ സാന്നിധ്യമില്ല, തീവ്രവാദം എന്നത് ഒരു മങ്ങിയ ഓർമ്മ മാത്രമായി മാറിയിരിക്കുന്നു.

ഈ മാറ്റങ്ങൾ ബുറൈദയുടെ സാമൂഹിക മുഖച്ഛായയെ പൂർണ്ണമായും മാറ്റിമറിച്ചു. മുൻപ് കർശനമായ നിയന്ത്രണങ്ങളാൽ ബന്ധിതമായിരുന്ന നഗരം ഇന്ന് കൂടുതൽ തുറന്നതും ഊർജ്ജസ്വലവുമാണ്. ഈ പരിവർത്തനം സൗദി അറേബ്യയുടെ കിരീടാവകാശിയും യഥാർത്ഥ ഭരണാധികാരിയുമായ മുഹമ്മദ് ബിൻ സൽമാൻ്റെ (എം.ബി.എസ്.) നേതൃത്വത്തിലുള്ള വിശാലമായ പരിഷ്കരണ പദ്ധതികളുടെ ഫലമാണ്.

സാമ്പത്തിക വൈവിധ്യവൽക്കരണത്തിന്റെ അഭാവം

എങ്കിലും, ബുറൈദ ഇപ്പോഴും സൗദി അറേബ്യ അഭിമുഖീകരിക്കുന്ന ഒരു സുപ്രധാന പ്രശ്നത്തിൻ്റെ പ്രതീകമായി നിലകൊള്ളുന്നു: സാമ്പത്തിക വൈവിധ്യവൽക്കരണത്തിൻ്റെ അഭാവം. സിനിമ, ഡ്രൈവിംഗ് സ്കൂൾ തുടങ്ങിയ സേവന മേഖലകളിൽ ചില പുതിയ തൊഴിലവസരങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടെങ്കിലും ബ്യൂറോക്രസിയിൽ ഇപ്പോഴും ധാരാളം ജോലികൾ ഒഴിഞ്ഞുകിടക്കുന്നു. ബുറൈദയിലെ മറ്റൊരു പ്രധാന വ്യവസായം ഈന്തപ്പഴ കൃഷിയാണ്, എന്നാൽ ഈ മേഖല പ്രധാനമായും കുടിയേറ്റ തൊഴിലാളികളെ ആശ്രയിച്ചാണ് മുന്നോട്ട് പോകുന്നത്. എണ്ണയിതര വരുമാന സ്രോതസ്സുകൾ വികസിപ്പിക്കുന്നതിൽ രാജ്യം ഇന്നും കാര്യമായ പുരോഗതി കൈവരിക്കേണ്ടതുണ്ട് എന്ന് ഇത് സൂചിപ്പിക്കുന്നു.

മുഹമ്മദ് ബിൻ സൽമാന്റെ പരിഷ്കാരങ്ങൾ

കഴിഞ്ഞ ഒരു ദശകമായി കിരീടാവകാശിയും സൗദി അറേബ്യയുടെ യഥാർത്ഥ ഭരണാധികാരിയുമായ മുഹമ്മദ് ബിൻ സൽമാൻ (എം.ബി.എസ്.), രാജ്യത്തിൻ്റെ സാമൂഹിക നിയന്ത്രണങ്ങൾ ലഘൂകരിക്കാനും എണ്ണയെയും സർക്കാരിനെയും മാത്രം ആശ്രയിക്കുന്ന സമ്പദ് വ്യവസ്ഥയെ കുറയ്ക്കാനും ശ്രമിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുകയാണ്. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ നേതൃത്വത്തിൽ നടപ്പാക്കിയ സാമൂഹിക പരിഷ്കാരങ്ങൾ അതിശയകരമായ വേഗത്തിലാണ് മുന്നോട്ട് പോയത്. എന്നാൽ, സാമ്പത്തിക വൈവിധ്യവൽക്കരണം താരതമ്യേന മന്ദഗതിയിലാണ് പുരോഗമിക്കുന്നത്. എണ്ണവിലയിലെ അസ്ഥിരത, വർധിച്ചു വരുന്ന ധനകാര്യ ബാധ്യതകൾ, രാജ്യത്തെ യുവജനങ്ങൾക്ക് തൊഴിലവസരങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുന്നതിലെ പരിമിതികൾ എന്നിവയെല്ലാം പഴയ സമ്പ്രദായത്തെ കൂടുതൽ അസ്ഥിരമാക്കിയിരുന്നു. എം.ബി.എസിൻ്റെ സാമൂഹിക പരിഷ്കാരങ്ങൾക്ക് ജനങ്ങളുടെ വലിയ പിന്തുണ ലഭിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിലും, "വിഷൻ 2030" എന്ന അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ സാമ്പത്തിക പരിഷ്കരണ പദ്ധതിയുടെ വിജയമാണ് രാജ്യത്തിൻ്റെ ദീർഘകാല സ്ഥിരത ഉറപ്പാക്കുക.

വിഷൻ 2030ന്റെ ലക്ഷ്യങ്ങൾ

മുഹമ്മദ് ബിൻ സൽമാൻ്റെ ‘വിഷൻ 2030’ പദ്ധതി വളരെ വിപുലമായ ലക്ഷ്യങ്ങളുള്ള ഒന്നാണ്. അത് വലിയ ‘ഗിഗാ-പ്രോജക്ടുകൾ’ മുതൽ ചെറിയ എന്നാൽ സുപ്രധാനമായ പരിഷ്കാരങ്ങൾ വരെ ഉൾക്കൊള്ളുന്നു. ഏകദേശം 900 ബില്യൺ ഡോളർ നിക്ഷേപം ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ള ‘ഗിഗാ-പ്രോജക്ടുകൾ’ ഈ പദ്ധതിയിലെ പ്രധാന ആകർഷണമാണ്. അതിൽ ചില പ്രധാനപ്പെട്ടവ ഇവയാണ്: ഭാവിയിലെ നഗരമായ ‘ലീനിയർ സിറ്റി’, മരുഭൂമിക്ക് മുകളിൽ നിർമ്മിക്കുന്ന ഒരു സ്കീ ഗ്രാമം, ചെങ്കടലിൽ 50 ആഡംബര ഹോട്ടലുകൾ, റിയാദിൽ ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ കെട്ടിടം എന്നിവ.

എന്നാൽ, ഈ വലിയ പദ്ധതികൾക്കൊപ്പം തന്നെ ടൂറിസം, വാഹന നിർമ്മാണം തുടങ്ങിയ പുതിയ വ്യവസായങ്ങളെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കാനുള്ള ശ്രമങ്ങളും ഒരുപോലെ പ്രധാനമാണ്. മുൻപ് കാര്യമായ അധികാരമില്ലാതിരുന്ന സർക്കാർ ഉദ്യോഗസ്ഥർ ഇന്ന് വിവാഹമോചനം മുതൽ വിദേശ നിക്ഷേപം വരെയുള്ള നിയമങ്ങളിൽ സുപ്രധാനമായ മാറ്റങ്ങൾ വരുത്തിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്നു. ഇതുവരെ മൊത്തം 600-ൽ അധികം പരിഷ്കരണ പാക്കേജുകൾ ആരംഭിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഈ പരിഷ്കാരങ്ങൾ രാജ്യത്തിൻ്റെ സാമ്പത്തിക ഘടനയെ വൈവിധ്യവൽക്കരിക്കാനും, പുതിയ തൊഴിലവസരങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കാനും, അന്താരാഷ്ട്ര നിക്ഷേപം ആകർഷിക്കാനും ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ളതാണ്.

സാമൂഹിക പരിവർത്തനവും സാമ്പത്തിക പ്രത്യാഘാതങ്ങളും

2018 മുതൽ സൗദി അറേബ്യയിൽ സ്ത്രീകൾക്ക് കൂടുതൽ സ്വാതന്ത്ര്യം ലഭിച്ചു. അവർക്ക് സ്വതന്ത്രമായി യാത്ര ചെയ്യാനും, ജോലി ചെയ്യാനും, സ്വന്തമായി ബിസിനസ് ആരംഭിക്കാനും അനുവാദം ലഭിച്ചു. തൊഴിൽ സ്ഥലങ്ങളിലെ ശമ്പള വിവേചനം ഇപ്പോൾ നിയമവിരുദ്ധമാണ്. ഈ മാറ്റങ്ങളുടെ ഫലമായി സ്ത്രീകളുടെ തൊഴിൽ പങ്കാളിത്തം 20%-ൽ നിന്ന് 36%-ലേക്ക് ഉയർന്നു. പ്രത്യേകിച്ച് ഹൈസ്കൂൾ വിദ്യാഭ്യാസം മാത്രമുള്ള ധാരാളം സ്ത്രീകൾ സ്വകാര്യമേഖലയിൽ പുതിയ ജോലികൾക്ക് പ്രവേശിച്ചു. ഇത് രാജ്യത്തെ ഇരട്ട വരുമാനമുള്ള കുടുംബങ്ങളുടെ എണ്ണം വർദ്ധിപ്പിക്കുകയും, അതുവഴി കുടുംബങ്ങളുടെ മൊത്ത വരുമാനം ഉയർത്തുകയും ചെയ്തു.

സൗദി സമൂഹം ഈ മാറ്റങ്ങളെ വലിയ തോതിൽ സ്വാഗതം ചെയ്തു. മുൻപ് ശക്തമായിരുന്ന മതപോലീസിൻ്റെ അധികാരം കുറച്ചപ്പോൾ, യാഥാസ്ഥിതിക വിഭാഗങ്ങളിൽ നിന്ന് ശക്തമായ എതിർപ്പുണ്ടാകുമോ എന്ന് പലരും ഭയപ്പെട്ടിരുന്നു. എന്നാൽ, ചിക്കാഗോ സർവകലാശാലയിലെ ലിയനാർഡോ ബർസ്റ്റിൻ നടത്തിയ ഗവേഷണമനുസരിച്ച്, വിവാഹിതരായ പുരുഷന്മാർ പോലും സ്ത്രീകൾക്ക് ജോലി ചെയ്യാൻ അനുവാദം നൽകുന്നതിനെ സ്വകാര്യമായി പിന്തുണച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ സമൂഹം മൊത്തത്തിൽ യാഥാസ്ഥിതികമാണെന്ന തെറ്റായ ധാരണ നിലനിന്നിരുന്നു.

അമേരിക്കയിൽ നിന്ന് സൗദിയിലേക്ക് മടങ്ങിയ സംരംഭകയായ ലതീഫ അൽതമിമി "വിഷൻ 2030" ആണ് തൻ്റെ തിരിച്ചുവരവിന് പ്രചോദനമായതെന്ന് പറയുന്നു. യാഥാസ്ഥിതിക ചിന്താഗതികളുള്ള തൻ്റെ പിതാവ് പോലും ഈ സാമൂഹിക മാറ്റങ്ങളുമായി പൊരുത്തപ്പെട്ടതിൽ അവർ അത്ഭുതം പ്രകടിപ്പിച്ചു. ഇത് രാജ്യത്തെ സാധാരണക്കാരുടെ മനോഭാവത്തിൽ വന്ന മാറ്റത്തിൻ്റെ സൂചനയാണ്.

വിനോദ-കായിക മേഖലകളുടെ വളർച്ച

സൗദി അറേബ്യൻ സർക്കാർ ഇപ്പോൾ കായിക, വിനോദ വ്യവസായങ്ങളെ സജീവമായി പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നു. ജിദ്ദയിൽ നടന്ന ഫോർമുല 1 ഗ്രാൻഡ് പ്രിക്സിന് മുന്നോടിയായി പ്രശസ്ത പോപ് ഗായിക ജെന്നിഫർ ലോപ്പസ് പരിപാടി അവതരിപ്പിച്ചത് ഇതിൻ്റെ ഒരു ഉദാഹരണമാണ്. റിയാദിലെ ബോളിവാർഡ് സിറ്റിയിൽ ഒരു ഡിജെ യുവ നർത്തകരെ നയിക്കുന്നു - ഇരുപത് വർഷം മുമ്പ് ഇത് ചിന്തിക്കാൻ പോലും കഴിയാത്ത ഒരു കാഴ്ചയായിരുന്നു. റീട്ടെയിൽ, ഹോസ്പിറ്റാലിറ്റി മേഖലകൾ അതിവേഗം വളർച്ച പ്രാപിച്ചു. 2017-ൽ 12% ആയിരുന്ന ഗാർഹിക ചെലവിൻ്റെ വിനോദ-സംസ്കാര വിഭാഗം 2024-ൽ 20%-ലേക്ക് ഉയർന്നു. ഇത് രാജ്യത്തെ വിനോദത്തിനും വിനോദസഞ്ചാരത്തിനും പ്രാധാന്യം നൽകുന്നതിൻ്റെ സൂചനയാണ്.

വിനോദസഞ്ചാര മേഖലയിലും വലിയ വളർച്ച ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്. 2016-ൽ 60 ദശലക്ഷം രാത്രി താമസങ്ങളിൽ നിന്ന് 2023-ൽ ഇത് 100 ദശലക്ഷമായി വർധിച്ചു. ഇതിൽ ഭൂരിഭാഗവും ആഭ്യന്തര വിനോദസഞ്ചാരികളാണ്. 2017-ൽ ലതീഫ അൽതമിമി സ്ഥാപിച്ച "ഗാതേൺ" എന്ന സ്റ്റാർട്ടപ്പ്, വലിയ കുടുംബങ്ങൾക്ക് അവധിക്കാല താമസ സൗകര്യങ്ങൾ കണ്ടെത്താൻ സഹായിക്കുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, അന്താരാഷ്ട്ര വിനോദസഞ്ചാരികളുടെ എണ്ണം ഇപ്പോഴും താരതമ്യേന കുറവാണ്. ഈ മേഖലയിൽ കൂടുതൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുകയും അന്താരാഷ്ട്ര തലത്തിൽ സൗദിയുടെ സാധ്യതകൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യേണ്ടത് അത്യാവശ്യമാണ്.

സാമ്പത്തിക പരിവർത്തനത്തിന്റെ മന്ദഗതി

സൗദി അറേബ്യയുടെ സാമ്പത്തിക പരിവർത്തനം സാമൂഹിക പരിഷ്കാരങ്ങളെ അപേക്ഷിച്ച് മന്ദഗതിയിലാണ് പുരോഗമിക്കുന്നത്. എണ്ണ ഇപ്പോഴും രാജ്യത്തിൻ്റെ കയറ്റുമതിയുടെയും സർക്കാർ വരുമാനത്തിൻ്റെയും പ്രധാന ഉറവിടമായി തുടരുന്നു. 2016-ൽ ജിഡിപിയുടെ 36% ആയിരുന്ന എണ്ണയുടെ പങ്ക് കഴിഞ്ഞ വർഷം 26%-ലേക്ക് കുറഞ്ഞു എന്നത് ഒരു നല്ല സൂചനയാണെങ്കിലും, സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയുടെ മറ്റ് മേഖലകളിൽ കാര്യമായ വളർച്ച ഉണ്ടാകേണ്ടതുണ്ട്. മോർട്ട്ഗേജ് വായ്പകൾ കൂടുതൽ ലഭ്യമാക്കിയതിലൂടെ നിർമ്മാണം, റീട്ടെയിൽ, ഹോസ്പിറ്റാലിറ്റി മേഖലകളിൽ വളർച്ച കാണുന്നുണ്ടെങ്കിലും, മറ്റ് വ്യവസായങ്ങളുടെ വളർച്ച നിരാശാജനകമാണ്.

മന്ദഗതിയുടെ കാരണങ്ങൾ

ഒരു സമൂഹത്തിൻ്റെ ഘടനയിൽ മാറ്റങ്ങൾ വരുത്തുന്നത് താരതമ്യേന എളുപ്പമാണെങ്കിലും, ഒരു സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെ പുനർനിർമ്മിക്കാൻ കൂടുതൽ സമയവും പ്രയത്നവും ആവശ്യമാണ്. ഖനനം, പുനരുപയോഗ ഊർജ്ജം, ടൂറിസം തുടങ്ങിയ മേഖലകൾ സൗദിക്ക് വലിയ സാധ്യതകൾ വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്നുണ്ട്. എണ്ണ ഖനനവുമായി സാമ്യമുള്ളതിനാൽ ധാതു ഖനനത്തിന് സൗദിക്ക് മത്സരപരമായ നേട്ടങ്ങളുണ്ട്. പിഐഎഫിൻ്റെ ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള മഅദൻ ബോക്സൈറ്റ്, സ്വർണം എന്നിവ ഖനനം ചെയ്യാൻ പദ്ധതിയിടുന്നു. ഇന്ത്യൻ കമ്പനിയായ വേദാന്ത 2 ബില്യൺ ഡോളർ ചെമ്പ് സംസ്കരണത്തിനായി നിക്ഷേപം നടത്തുന്നു. സൗരോർജ്ജം, ഹൈഡ്രജൻ ഊർജ്ജം തുടങ്ങിയ പദ്ധതികൾക്കും വലിയ സാധ്യതകളുണ്ട്. എന്നാൽ, വാഹന നിർമ്മാണം, സെമികണ്ടക്ടർ വ്യവസായം തുടങ്ങിയ നൂതന സാങ്കേതികവിദ്യ ആവശ്യമുള്ള മേഖലകളിൽ വൈദഗ്ധ്യമുള്ള തൊഴിലാളികളുടെ അഭാവം ഒരു വലിയ തടസ്സമാണ്.

വിദേശ നിക്ഷേപത്തിന്റെ കുറവ്

സൗദി അറേബ്യയിലേക്കുള്ള വിദേശ നേരിട്ടുള്ള നിക്ഷേപം (എഫ്ഡിഐ) 2024-ൽ കുറഞ്ഞു. ‘വിഷൻ 2030’ ൻ്റെ ലക്ഷ്യം അനുസരിച്ച്, ജിഡിപിയുടെ പങ്കായി എഫ്ഡിഐ ഇരട്ടിയാകേണ്ടതുണ്ട്. 2017-18 കാലഘട്ടത്തിൽ മുഹമ്മദ് ബിൻ സൽമാൻ റിയാദിലെ ഒരു ആഡംബര ഹോട്ടലിൽ ധനികരെ തടവിലാക്കിയ സംഭവം, അതുപോലെ 2018-ൽ ഒരു വിമർശകനെ കൊലപ്പെടുത്തിയ സംഭവം 2018-ൽ ഒരു വിമർശകനെ കൊലപ്പെടുത്തിയ സംഭവം എന്നിവ അന്താരാഷ്ട്ര നിക്ഷേപകരെ ഭയപ്പെടുത്തി. കൂടാതെ, സൗദി അറേബ്യയിൽ ബിസിനസ്സ് ചെയ്യാൻ രാഷ്ട്രീയ ബന്ധങ്ങൾ അനിവാര്യമാണെന്നുള്ള ധാരണയും വിദേശ നിക്ഷേപകരെ അകറ്റുന്നു. ഡൊണാൾഡ് ട്രംപിൻ്റെ വ്യാപാര യുദ്ധവും ആഗോള വ്യാപാര-മൂലധന പ്രവാഹത്തിൽ കുറവുണ്ടായതും സൗദിയിലേക്കുള്ള നിക്ഷേപത്തെ പ്രതികൂലമായി ബാധിച്ചു.

മനുഷ്യ മൂലധനത്തിന്റെ പരിമിതികൾ

സൗദി അറേബ്യയിലെ പുരുഷന്മാരിൽ പകുതിയോളം പേരും സർക്കാർ ഉദ്യോഗസ്ഥരാണ്. സ്ത്രീകളുടെ തൊഴിൽ പങ്കാളിത്തം വർധിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിലും, അത് ഇപ്പോഴും മറ്റ് പല രാജ്യങ്ങളെ അപേക്ഷിച്ച് കുറവാണ്. മിഡിൽ ഈസ്റ്റിലെ സ്കൂൾ കുട്ടികളുടെ പഠന നിലവാരം ഒഇസിഡി ശരാശരിയേക്കാൾ താഴെയാണ്. സൗദി വിദ്യാർത്ഥികളുടെ അവസ്ഥ യുഎഇ, ഖത്തർ തുടങ്ങിയ രാജ്യങ്ങളിലെ വിദ്യാർത്ഥികളെക്കാൾ മോശമാണ്. രാജ്യത്തെ വിദ്യാഭ്യാസ സമ്പ്രദായത്തിൽ മതപഠനത്തിന് നൽകുന്ന അമിത പ്രാധാന്യവും, സുരക്ഷിതമായ പൊതുമേഖലാ ജോലികളോടുള്ള താൽപ്പര്യവും വിദ്യാർത്ഥികൾക്ക് പഠനത്തിനോടുള്ള പ്രചോദനം കുറയ്ക്കുന്നു.

സർക്കാർ ശ്രമങ്ങളും തടസ്സങ്ങളും

സൗദി സർക്കാർ വിദ്യാഭ്യാസ മേഖലയെ ആധുനികവൽക്കരിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നുണ്ട്. മിഡിൽ സ്കൂളുകളിലെ മതപഠനത്തിൻ്റെ അളവ് 60% വരെ കുറച്ചു. പുതിയ നിക്ഷേപ നിയമങ്ങൾ നിലവിൽ വന്നു. എന്നാൽ, പലപ്പോഴും സർക്കാർ തന്നെ സ്വകാര്യമേഖലയുടെ വളർച്ചയ്ക്ക് തടസ്സമുണ്ടാക്കുന്നു. ഉയർന്ന തലത്തിലുള്ള ഉദ്യോഗസ്ഥർ കാര്യശേഷിയുള്ളവരാണെങ്കിലും, അമിതമായ നിയന്ത്രണങ്ങൾ പലപ്പോഴും പ്രധാനപ്പെട്ട തീരുമാനങ്ങൾ വൈകിപ്പിക്കുന്നു. ഒരു കാർ കമ്പനിയുടെ ഡിസൈനുകൾ പോലും മുഹമ്മദ് ബിൻ സൽമാൻ നേരിട്ട് മേൽനോട്ടം വഹിക്കുന്നു എന്ന് പറയപ്പെടുന്നു. താഴ്ന്ന തലങ്ങളിൽ ജോലി ചെയ്യുന്ന ഉദ്യോഗസ്ഥർ പുതിയ കാര്യങ്ങൾ പരീക്ഷിക്കാനോ, അപകടസാധ്യതകൾ ഏറ്റെടുക്കാനോ മടിക്കുന്നു.

ക്രൗഡിംഗ് ഔട്ടും ധനകാര്യ പ്രതിസന്ധിയും

സൗദി അറേബ്യയുടെ വമ്പൻ "ഗിഗാ-പ്രോജക്ടുകൾ" രാജ്യത്തിൻ്റെ മൂലധനം, ശ്രദ്ധ, നിർമ്മാണ സാമഗ്രികൾ എന്നിവയുടെ വലിയൊരു പങ്ക് വലിച്ചെടുക്കുന്നു. 2030-ഓടെ ഏകദേശം 879 ബില്യൺ ഡോളർ ഈ പദ്ധതികൾക്കായി ചെലവഴിക്കാൻ പദ്ധതിയിട്ടിട്ടുണ്ട്. ഇത് മറ്റ് പ്രധാനപ്പെട്ട പദ്ധതികളെ പ്രതികൂലമായി ബാധിക്കുന്നു. ഖനന പദ്ധതികൾ വൈകുന്നത് ആവശ്യമായ ഉപകരണങ്ങളുടെ ദൗർലഭ്യം മൂലമാണ്. എണ്ണയിൽ നിന്നുള്ള വരുമാനം കുറയുന്നതിനാൽ, സർക്കാർ വായ്പകളെ കൂടുതലായി ആശ്രയിക്കുന്നു. ഇത് രാജ്യത്തിൻ്റെ മൊത്തത്തിലുള്ള വായ്പാ പലിശ നിരക്ക് വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു. പബ്ലിക് ഇൻവെസ്റ്റ്‌മെൻ്റ് ഫണ്ടിൻ്റെ (പിഐഎഫ്) വാർഷിക ചെലവ് 40 ബില്യൺ ഡോളറിൽ നിന്ന് 70 ബില്യൺ ഡോളറിലേക്ക് (ജിഡിപിയുടെ 7%) ഉയരുന്നത് സ്വകാര്യ നിക്ഷേപകരെ പിന്തിരിപ്പിക്കുന്നു.

ധനകാര്യ പ്രതിസന്ധി

സൗദി അറേബ്യയുടെ ബജറ്റ് തുലനം ചെയ്യാനുള്ള എണ്ണവില 2021-ലെ 82 ഡോളറിൽ നിന്ന് 96 ഡോളറിലേക്ക് ഉയർന്നു. എന്നാൽ, ശരാശരി എണ്ണവില 80 ഡോളർ മാത്രമായിരുന്നു. 2016-ൽ 13% ആയിരുന്ന രാജ്യത്തിൻ്റെ പൊതുകടം 2023-ൽ 30%-ലേക്ക് വർധിച്ചു. എണ്ണവില 60 ഡോളറിലേക്ക് താഴ്ന്നതോടെ, 2025-ലെ ആദ്യ പാദത്തിലെ ബജറ്റ് കമ്മി വാർഷിക പ്രവചനത്തിൻ്റെ പകുതിയിലധികമായി.

കയറ്റുമതി വരുമാനം കുറഞ്ഞതും, നിർമ്മാണ ആവശ്യങ്ങൾക്കുള്ള ഇറക്കുമതി വർധിച്ചതും രാജ്യത്തിൻ്റെ കറന്റ് അക്കൗണ്ടിനെ കമ്മിയിലേക്ക് തള്ളിവിട്ടു. ഈ സാമ്പത്തിക സൂചകങ്ങളെല്ലാം രാജ്യത്തിൻ്റെ സാമ്പത്തിക പരിവർത്തനത്തിൻ്റെ പാതയിൽ വലിയ വെല്ലുവിളികൾ നിലനിൽക്കുന്നു എന്ന് വ്യക്തമാക്കുന്നു.

മുന്നോട്ടുള്ള വഴി

ഈ സാഹചര്യത്തിൽ ചെലവ് ചുരുക്കലുകൾ അനിവാര്യമാണ്. സർക്കാർ ഇതിനോടകം തന്നെ ചില "Solutions-പ്രോജക്ടുകൾ" വെട്ടിച്ചുരുക്കാൻ തുടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്. നിയോമിലെ "ലീനിയർ സിറ്റി"യുടെ വ്യാപ്തി കുറയ്ക്കുന്നത് ഇതിൻ്റെ ഒരു ഉദാഹരണമാണ്. ടൂറിസം പോലുള്ള കൂടുതൽ ലാഭകരമായ പദ്ധതികൾക്ക് ഇപ്പോൾ മുൻഗണന നൽകുന്നു. എണ്ണവിലയിലുണ്ടായ കുറവ് "ക്രൗഡിംഗ് ഔട്ട്" പ്രതിഭാസത്തിൻ്റെ തീവ്രത കുറയ്ക്കാൻ സഹായിച്ചേക്കാം. എന്നാൽ, സൗദിയിലെ സാമ്പത്തിക വിദഗ്ധർ സ്വകാര്യമേഖലയിൽ നിന്ന് സർക്കാർ പിന്മാറണമെന്നും, വിദ്യാഭ്യാസ പരിഷ്കാരങ്ങൾ കൂടുതൽ വേഗത്തിലാക്കണമെന്നും, രാജ്യത്തിൻ്റെ സാമ്പത്തിക പുനർനിർമ്മാണത്തിന് കൂടുതൽ വിവേകപൂർണ്ണമായ ഒരു സമീപനം സ്വീകരിക്കണമെന്നും ആവശ്യപ്പെടുന്നു.

സൗദി അറേബ്യയുടെ സാമൂഹിക പരിവർത്തനം ഒരുപാട് മുന്നോട്ട് പോവുകയും, ജനങ്ങളുടെ പിന്തുണ നേടുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. രാജ്യത്തെ യുവതലമുറ പുതിയ സ്വാതന്ത്ര്യങ്ങളെ ആവേശത്തോടെ വരവേൽക്കുന്നു. എന്നാൽ, ഈ മാറ്റങ്ങളുടെ പുതുമ മങ്ങുമ്പോൾ, ജനങ്ങളുടെ പ്രതീക്ഷകൾ കൂടുതൽ വർധിക്കും. ഒരു വ്യക്തിയുടെ ശക്തമായ ഇച്ഛാശക്തിയിലൂടെ രാജ്യം പ്രവചനാതീതമായ വളർച്ച കൈവരിച്ചു. എങ്കിലും, രാജ്യത്തിൻ്റെ ഭാവി പുനർനിർമ്മിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്ന ഈ വലിയ സർക്കാർ സംവിധാനം, അതിൻ്റെ പ്രവർത്തനങ്ങളെ കൂടുതൽ ശ്രദ്ധയോടെയും വിവേകത്തോടെയും നിയന്ത്രിക്കേണ്ടത് അത്യാവശ്യമാണ്. എങ്കിൽ മാത്രമേ സാമൂഹികമായ ഉണർവ്വിനൊപ്പം സാമ്പത്തികമായ സ്ഥിരതയും കൈവരിക്കാൻ സൗദി അറേബ്യക്ക് സാധിക്കുകയുള്ളൂ.